کمانداران خورشید/ پژوهشی بر واژه بویر و زبان لری

پایگاه خبری تحلیلی بویر نیوز – کمانداران خورشید (پژوهشی بر واژه بویر و زبان لری)
در بیش از سه هزار سال پیش که آریایها به دلیل سرد شدن هوا و افزایش جمعیت دامهایشان وکمبود چراگاهها درمناطق شمالی وسیبری تصمیم به مهاجرت گرفتند ودسته دسته و گروه گروه به سمت غرب و مناطق جنوب سرازیرشدند. دراین مهاجرت وسیع که به تدریج صورت گرفت آریائیان به چند دسته تقسیم شدند و هر دسته راه منطقه ای را در پیش گرفتند.

در بیش از سه هزار سال پیش که آریایها به دلیل سرد شدن هوا و افزایش جمعیت دامهایشان و کمبود چراگاهها در مناطق شمالی و سیبری تصمیم به مهاجرت گرفتند و دسته دسته و گروه به سمت غرب و مناطق جنوب سرازیر شدند. دراین مهاجرت وسیع که به تدریج صورت گرفت.

 آریائیان به چند دسته تقسیم شدند و هر دسته راه منطقه ای را در پیش گرفتند. دسته ای به سمت اروپای غربی و دسته ای به سمت اروپای مرکزی و دسته ای دیگر به سمت فلات ایران و گروهی به سمت شمال غرب شبه قاره هند مهاجرت نمودند. گروهی که به سمت فلات ایران مهاجرت نمودند به دو شعبه تقسیم گردیدند که یک شعبه به سمت بخشهای مرکزی فلات ایران در قالب پارتها و شعبه دیگر در قالب مادها به بخش غربی فلات ایران مهاجرت کردند. آریائیان مردمی با تمدن و فرهنگ و منش و نجیب بودند و به همین دلیل آنها را آریائی نامیدند فرهنگ و زبان آنها به دلیل ویژگی های خاصی که داشت فرهنگ غالبی بود.

زبان اصلی آریائیها سانسکریت و نژادآنها سفید بوده است به دلیل فراوانی جمعیت به هر منطقه ای وارد می گشتند به عنوان فرهنگ غالب عرض اندام می نمودند و به همین سبب نیز زبان سانسکریت توانست جای خود را در دیگر زبانها به صورت زبان تحمیلی باز نماید. تآثیر این زبان را می توان در زبان ژرمنها، گلها(فرانسها)، یونانی و سکسونها یا همان انگلیسی، و دیگر زبانها مشاهده کرد. این واژه گان در زبان انگلیسی به صورت ترکیب ویا به صورت مستقل تلفظ می کردند. همچنین تاثیر این زبان را می توان در زبان هندی که ریشه اصلی آن همان زبان سانسکریت هست مشاهده نمود. این زبان در زبان یونانی تاثیری در حد زبان هندی داشته است به این دلیل که بخش زیادی از یونانی ها را نژاد آریایی تشکیل میداده است.

بعد از مدتی شعبه ای به نام پارسها از مادها جدا گردید و تشکیل یک دولت مستقل را در سرزمین انشان که شامل بخشهائی از فارس وخوزستان و بخش عمده آن را کهگیلویه و بویراحمد کنونی شامل می شود، بنا نهادند زبان این شعبه همچون عمو زادگان پارتی و مادی ،هندی اروپائی ها سانسکریت بوده است و این زبان در برخورد با فرهنگهای بومی مناطق مختلف درخور دگر گونی های کمی و کیفی گشت.

 در مناطق غرب و جنوب غربی فلات ایران زبانهای کردی و لری خرم آبادی و لری بختیاری و همچنین لری بویر احمدی و بخش لر نشین فارس از جمله مناطق ممسنی و بیضا و حتی در مناطقی از شمال شرق فلات ایران از یک طیف بوده و این زبانها به دلیل شرایط اقلیمی در بر گیرنده آن که اغلب کوهستانی و صعب العبور بوده و در برخورد با زبان پارسی دری و زبان پهلوی که در سلسله های بعدی بنا بر نیاز این سلسله ها اختراع و ترویج گردید دستخوش دگرگونی های خیلی کمی گردید در حدی که با اضافه یا کم کردن یک حرف کاف به زبان لری بویر احمدی و ممسنی و کهگیلویه که فقط در بعضی تلفظها و یا واژه ها با هم تفاوت دارند می توان به زبان کردی البته نه با غلظت موجود صحبت کرد ناگفته نماند که زبان کردی در برخورد با زبان ترکی دست خوش دگرگونی گردیده است هرچه از رشته کوهای زاگرس از شمال به سمت جنوب پائین میاییم از غلظت زبان کردی کاسته و به زبان فارسی نوین که همان ترکیب زبان پارسی دری با زبان عربی است نزدیکتر می شویم.

 البته این دگرگونی در منطقه بویراحمد در چند سال اخیر ان هم از زمان رضا شاه که ارتباط مردم منطقه بویر احمد با خارج از محدوده بیشتر شده صورت گرفته است. واژه های زیادی درزبان لری بویر احمدی به چشم می خورند که به نظر می ایند انگلیسی باشند ( مانند dock زدن که به معنی کنار گرفتن و لنگر انداختن است یا antic که در زبان لری انتکه تلفظ شده وبه معنی با ارزش وقدیمی بکار میرود و یا empaty که در زبان لری پتی تلفظ شده و به معنی خالی بکار میرود یاcan که به مفهوم توان است یا jomel که درزبان لری جملو به مفهوم دو قلو میباشد یا pail که در زبان لری پیله تلفظ شده وبه مفهوم ظرف است ).

 در صورتی که این طور نیست و این واژه ها ریشه در زبان سانسکریت دارند که از طریق آریائیهای مهاجر به اروپای مرکزی وارد زبان لاتین و از انجا به زبان انگلیسی که زبان انگلو سکسونها ی مقیم بوداند وارد شده است. نمود واژگان سانسکریت در زبان لری و هندی به صورت بارز بوده ودر آخر اغلب این واژه ها که نام اشیاء میباشند (( ه )) اخر چسپان به چشم می خورد مانند پیله ، هیمه ، دله ، تاته ، میله و غیرو………

اکنون به سراغ واژه بویر میرویم واژه بویر در زبان سانسکریت به معنی کماندار، کمانگیر، کمان ساز و کسی که تیر اندازی با کمان او در حد مطلوبی است اطلاق می گردد. این واژه در زبان انگلیسی نیز به همین مفهوم بوده و کاربرد فراوانی دارد و از جمله واژه هایی است که از زبان سانسکریت به زبان انگلیسی وارد گردیده است. کمان در دوره های مختلف قبل از اسلام در ایران باستان به عنوان یک اسلحه سبک افت و خیزهای زیادی داشته است بطوریکه در زمان هخامنشیان نیزه در رده اول اسلحه و کمان دررده بعدی و در دوره اشکانی و ساسانی کمان از مهمترین اسلحه ها بوده است. بویرها یا کمانداران در زمان هخامنشیان یک هنگ از گارد جاویدان هخامنشی بوده اند که به کمان های محکم مسلح بوده اند و در زمان اشکانیان نیز تیر کمانداران ایرانی به حدی سخت بوده است که از زره رومیان به راحتی عبور میکرده و آنان را از پای در میاورده است (جهت آگاهی بیشتر از گارد جاویدان میتوان به سایت های اینترنتی که در این مورد تحلیل دارند مراجعه نمود).

در زمان اشکانیان چون پادشاهان اشکانی به آئین مهرپرستی گرویده بودند سرزمین ایران را سرزمین مهر یا سرزمین خورشید می نامیده اند. و همچنین به کمانداران مدافعان خورشید یا کمانداران خورشید می گفته اند. به نظر می رسد که بویر ها یا کمانداران دسته ای از کمانداران گارد جاویدان میباشند که به دلایلی نامعلوم در جنگلهای بلوط جنوب زاگرس اقامت گزیده اند و با شکار روزگار خود را میگذراند.

در کتاب منم تیمور جهانگشای، نوشته مارسل بریون در هر سطری که به نام بویر برخورد میکنیم از معادل آن واژه کماندار استفاده گردیده است. تا زمان حمله تیمور لنگ به سرزمین بویراحمد که با توجه به خاطرات خودش جز تلفات چیزی عایدش ننمود پسوندی به نام احمد در واژه بویر به چشم نمی خورد و هر آنگاه که از این قوم نام میبرده به نام بویرها یا کمانداران اشاره نموده است و با توجه به خاطرات وی مبنی بر وجود آتشکده ها در کشور بویرها و پیرمردان با ریش سپید که ردای بلند بر تن داشته اند و زناره بسته و به نگهبانی آتشکده ها مشغول بودند نشانگر این نکته میباشد که بویر ها تا زمان هجوم تیمور آئین زرتشت و مهر پرستی داشته اند و دست کم تا این زمان که حدود هفتصد سال از مسلمان شدن مردم بقیه نواحی ایران میگذشته است بر آئین خود استوار بوده اند.

 کما اینکه در رزم بویرها با سپاه تیمور لنگ مهمترین اسلحه بویرها تیر و کمان بوده و به سبب مهارت بویرها در تیراندازی با کمان خسارات فراوانی به سپاه تیمور وارد آورده اند. این همه به دلیل کوهستانی بودن منطقه و عدم کارائی سازو برگ جنگی مهاجمین در رزم های کوهستانی به دلیل عدم آشنائی با کوهستان و همچنین مهارت بویرها در تیر اندازی با کمان بوده است. بویر ها دربکارگیری سنگ به عنوان یک اسلحه نیز استفاده بهینه نموده اند در مناطق کوهستانی که دشمن در زیر دست و در شیب کوه قرار میگرفت بویرها با غلتانیدن سنگهای بزرگ به سمت آنها در نابودی دشمن به عنوان یک سلاح کارآمد استفاده نموده اند از نمونه های بارز در دوره های مختلف تاریخی در درگیری آریوبرزن با اسکندر در درگیری با سپاه تیمور و در قرن اخیر در درگیری با ارتش رضاشاه از این حربه استفاده نموده اند و همچنین در استفاده از قلوه سنگ در فواصل کمتر از پنجاه متر ضربات پرتاب سنگ بویرها کشنده بوده و حتی میتواند دشمن وی یا برخی موجودات دیگر را از پای در آورد. اکنون مجدد به بحث زبان شناسی بر میگردیم.

در زبان لری بویراحمد حروفی به چشم میخورد که نوشته میشوند اما به شکل دیگری خوانده میشوند. یکی از این حروف حرف( ؤ ) میباشد که چنانچه در میانه واژه بکار رود نوشته میشود ولی( ی) خوانده میشود. ویا حرف ( دال ) که چنانچه در پایان واژه بکار رود ی و اگر در میانه واژه قرار گیرد ( ؤ ) خوانده میشود مانند ( خون که خین ) خوانده میشود یا واژه ( خدا که خووا ) تلفظ میگردد و یا واژه ( بویر احمد که بیراحمئی ) تلفظ میگردد ضمن اینکه واژه خدا در زبان کردی نیز خووا تلفظ میگردد. با توجه به حضور کمرنگ زبان فارسی نوین (که همان زبان فارسی آمیخته به زبان عربی میباشد ) تا دهه ۱۳۴۰ خورشیدی در منطقه بویر احمد به دلیل صعب العبوری منطقه و برقراری نظام ملوک الطوایفی در این حوضه و عدم دسترسی دولت مرکزی و در بعضی موارد عدم آگاهی دولت ها از وجود چنین منطقه ای در کوه های زاگرس و نبود برخورد های فرهنگی در منطقه زبان لری بویر احمدی توانست جایگاه خود رابه عنوان یکی از بکرترین زبانهای اقوام ایرانی حفظ نماید به همان نحو که نژاد انها نیز جزء دست نخورده ترین نژاد های آریائی همچنان باقی مانده است حضور و پناهندگی امامزادگان در منطقه که به دامن مردم بویر احمد و کهگیلویه و بخش لرنشین فارس (ممسنی) صورت گرفته است تاثیر چندانی در تغیر زبان و نژاد این مردم نداشته است بلکه زبان وارثان آنهارا که عربی بوده است به زبان لری تغیر داده اند زبان لری بویر احمدی و مناطقی از کهگیلویه دست کم تا چند دهه پیش جزء بکرترین و دست نخورده ترین ریشه های زبان پارسی قدیم یعنی همان سانسکریت بوده است. پس باید به این نتیجه رسیده باشیم که زبان لری میتواند نه به عنوان یک لهجه بلکه به عنوان یک زبان مورد توجه زبان شناسان به ویژه در فرهنگستان علوم که در پی جای گزینی واژگان بیگانه هستند قرار گیرد، چرا که نیازمندی های یک زبان را در ارائه گفتگوی کامل زبان جهت برقراری ارتباط بدون از نیاز به واژه های بیگانه در این زبان میتوان یافت. حتی در ترجمه متون سنگ نوشته میخی مربوط به دوران هخامنشی و یا بیش از ان در موارد مجهول میتوان از این زبان کمک گرفت. جالب است بدانیم که طی پژوهشهای صورت گرفته شده خاستگاه هخامنشیان سرزمینشان یا کهگیلویه و بویر احمد کنونی و مکان تولد کورش کبیر نیز همین سرزمین بوده است. بویر ها بیشتر روزگار خود را از طریق شکار و دامداری می گذرانده اند و با کشاورزی بیگانه بوده اند. هرازگاهی نیز به قبایل و طوایف اطراف دست یازی مینموده اند که این عامل سبب گردید زبان و فرهنگ و رسوم انها این قبایل را تحت تاثیر قرار دهد و به همین دلیل قبایلی که از مناطق عرب زبان به اطراف این منطقه مهاجرت نمودند با دگرگونی زبان خویش مواجه شدند و زبان و رسوم این قبایل در گذر زمان بیش از اندازه دچار تغیر و تحول گردیده انچنان که گوئی آنها لر به دنیا امده اند هر چند که مختصر سنتها و آئینهایی در آئین آنها و همچنین واژگان عربی درزبان انها به چشم میخورد.

منابع:

مارسل بریون منم تیمور جهانگشا ترجمه ذبیح اله منصوری

ماریژان موله ،هرتزفلد سرزمین جاوید ترجمه ذبیح اله منصوری

پرفسور گریشمن ایران از اغاز تا اسلام

اریانپور فرهنگ انگلیسی به فارسی اریانپور

حسن پیرنیا تاریخ ایران باستان

م دیاکوف شاهنشاهی اشکانیان

ارتور کریستن سن پادشاهی ساسانیان

( پژوهش از مهندس حسین آریانفر )

* با تشکر از آرش حیدری بخاظر ارسال این مطلب