نگاهی به اختلال زمان بلوغ در کودکان

دوران بلوغ، زمانی است که بدن از شکل کودکی به شکل بزرگسالی رشد می‌کند. این فصل از زندگی در مورد دختران با بزرگ شدن سینه‌ها، مو در آوردن، افزایش ناگهانی رشد و شروع عادت ماهانه خود را نشان می‌دهد.

کمی بعد شکل کلی بدن نیز دچار تغییر می‌شود. باسن عریض‌تر می‌شود و انحنای بدن مشخص‌تر از قبل می‌گردد و بدین ترتیب لگن آماده می‌شود تا نوزادی در آن جای گیرد؛ یعنی ورود به سن تکثیر نسل به این ترتیب خود را نشان می‌دهد.

این تغییرات به دلیل هورمون‌های جنسی (استروژن در دختران) است که توسط بدن، بسیار بیشتر از قبل، تولید می‌شود.

«دکتر بدر السادات بهرامی» در تعریف بلوغ زودرس و دیررس به دخت‌ایران گفت: در بلوغ زودرس علائم بلوغ قبل از نرم معمول هر جامعه پیش می‌آید؛ مثلا وقتی دختری در جامعه‌ای که بلوغ دختران بین سال‌های ۹ تا ۱۲ سال رخ می‌دهد، علائمی چون رشد سینه‌ها، بروز موهای زائد و وزن گرفتن ران‌ها را نشان دهد، به بلوغ زودرس دچار شده است.

این روانشناس و مشاور در مورد بلوغ دیررس می‌گوید: «بلوغ دیررس معمولا دیرتر از زمان معمول در جامعه است و مثلا دختری که در سن ۱۴ سالگی هنوز رشد موهای زاید و بزرگ شدن سینه را تجربه نکرده باشد دچار بلوغ دیررس است.»

دوران بلوغ در دختران معمولا بین ۷ تا ۱۳ سالگی و در پسران بین ۹ تا ۱۵ سالگی به تدریج اتفاق می‌افتد؛ هر چند ممکن است در بعضی افراد، زودتر یا دیرتر از این صورت گیرد، اما گاهی فردی از این محدوده سنی عبور می‌کند بدون آن که هیچ نشانه‌ای از تغییرات بدنی بروز دهد. به این پدیده، بلوغ دیررس گفته می‌شود؛ اما وقتی زودتر از موعد یا در اول خط مرزی بلوغ یعنی ۶ تا ۸ سالگی در دختران یا ۷ تا ۱۰ سالگی در پسران یا حتی پیش از آن صفات ثانویه جنسی بروز کند، شخص دچار بلوغ زودرس شده است.

مشکلات ناشی از اختلال بلوغ
«مرجان سپهبد کارشناس ارشد روانشناسی» نیز در این مورد به دخت‌ایران می‌گوید: «بلوغ زودرس خصوصا در میان دختران امروز به مشکلی شایع بدل شده است و نمی‌توان دقیقا گفت که دلیل آن چیست، اما آن را به شرایط آب و هوایی، ارث و تغذیه و مسائل محیطی و پیرامونی نسبت می‌دهند.»

«امروز این مشکل بیش از قبل دیده می‌شود زیرا دختران برخلاف سالها پیش اکنون خیلی دیر ازدواج می‌کنند و بروز حالات زنانه پیش هنگام در آنان امروز غیرمعمول‌تر از زمانهای پیش به نظر می‌رسد. ضمن اینکه کودکان مثل قبل چشم و گوش بسته نیستند و به محض دسترسی به دنیای مجازی با انواع تصاویر و اطلاعاتی که هنوز زمان آشنایی با آن نرسیده مواجه می‌شوند.»

سپهبد می‌‌افزاید: «دختر ۹ ساله ۵۰ سال پیش ممکن بود دختری دم‌بخت به حساب بیاید، اما امروز تا مرز ۱۸ سالگی کودک به حساب می‌آید.»

سپهبد می‌گوید: «در مورد اینکه در میان اقوام گوناگون چه سنی سن بلوغ محسوب می‌شود، نظرها متفاوت است، اما بیشترین اتفاق نظر بر این است که وقتی بلوغ پیش از ۸ سالگی رخ دهد، کودک دچار بلوغ زودرس شده است.»

دختران که هنوز در سن کودکی به سر می‌برند دچار تعارض میان سن و خواسته‌های جنسی خود می‌شوند به نحوی که زود نیاز به استقلال پیدا می‌کنند، عاشق می‌شوند، سرکشی و عصیانگری می‌کنند و نسبت به بقیه کودکان زمینه گرایش به مصرف مواد مخدر و انحرافات در آنان بیشتر است و در تحصیل موفقیت کمتری را تجربه می‌کنند.

دکتر بدرالسادات بهرامی نیز در مورد مشکلات ناشی از این وضعیت در میان دختران می‌‌گوید: «در دخترها بلوغ زودرس جنبه منفی پیدا می‌کند و دختر به خاطر تفاوتهایی که پیدا کرده از گروه همسالان خود طرد می‌شود. دختری که در ۸ سالگی ظاهری زنانه پیدا کرده است و عادت ماهیانه‌اش آغاز شده است، به عنوان کسی که با بقیه فرق دارد، اعتماد به نفسش پایین می‌آید و منزوی می‌‌شود.»

اما پسران شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنند. پسری که با بلوغ زودرس مواجه می‌شود به سردسته گروه همسالان مبدل می‌شود و در مدرسه روی او بیشتر حساب می‌کنند و ممکن است به عنوان سرگروه یا مبصر کلاس تعیین شود و در بچه‌‌ها هم رهبر گروه باشد.

وی معتقد است: بلوغ دیررس همان قدر که برای پسران ناخوشایند است برای دختران بهتر مورد قبول قرار می‌گیرد. آنها بدون اینکه به عنوان یک بزرگسال تلقی شوند می‌‌توانند هنوز در جمع‌های مختلط حضور یابند و شیطنت و بچگی کنند و دوران کودکی بیشتری را تجربه کنند؛ اما برای پسرها این موضوع نقطه‌ضعف تلقی می‌شود. گروه همسالان چنین پسری را بچه می‌خوانند و او را از گروه طرد می‌کنند.

بدین ترتیب بلوغ زودرس در دختران و بلوغ دیررس در پسران بر اجتماعی شدن این کودکان آسیب وارد می‌کند و آنان را طرد شده و منزوی می‌سازد.

اما چرا؟
سمیه می‌گوید: «مادر من در سن ۱۵ سالگی بالغ شد و من هم مانند او در همین سن بالغ شدام؛  وقتی می‌دیدم دخترهای هم سن و سالم مثل خانمها شدند، اما من فقط قد بلند کردم، از مادرم علت را پرسیدم و او گفت که او و خاله‌هایم هم چنین بوده‌اند و خیالم راحت شد.»

روانشناسان یکی از مهمترین دلایل بلوغ زودرس یا دیررس را وراثت می‌دانند. به این پدیده درنگ سرشتی گفته می‌شود و معمولا به درمان خاصی نیاز ندارد. این‌گونه نوجوانان نهایتا به طور طبیعی رشد می‌کنند، فقط کمی دیرتر از همسالان خود.

بلوغ به هورمون‌ها وابسته است و متخصصین غدد اعتقاد دارند هر چیزی که ترشح هورمون‌ها و غدد جنسی را زودتر یا دیر تر به واکنش و ترشح وادار کند سبب بلوغ دیررس یا زودرس می‌شود.جالب است بدانید چنان که چاقی بیش از اندازه سبب بلوغ زودرس در دختران می‌شود، لاغری مفرط سوءتغذیه و تمایل بیمارگونه به رژیم گرفتن برای رسیدن به سایز صفر یکی از علل رایج عقب افتادن بلوغ در دختران نوجوان است.

دکتر پروین رهبر متخصص زنان و زایمان در این خصوص می‌گوید: بدن دختران قبل از ورود به دوران بلوغ و شروع عادت ماهانه، نیازمند مقدار بخصوصی چربی است. بلوغ جنسی دیررس به دلیل مشکلاتی در غده هیپوفیز یا غده تیروئید نیز می‌تواند رخ دهد. این غده‌ها هورمون‌های مهم برای رشد بدن را تولید می‌کنند.

وی بیماری‌هایی چون دیابت، اختلال غدد برون ریز (فیبروکیستیک)، بیماری کلیه و یا حتی آسم را نیز در دیر پیش آمدن بلوغ موثر می‌داند.
معمولا پس از بررسی‌های لازم هورمون درمانی زیر نظر پزشک به این افراد کمک می‌کند که از سیکل رشد طبیعی بهره‌مند شوند.

چرا زود بزرگ شدم
دلایل اصلی بلوغ زودرس خیلی وقت‌ها ناشناخته باقی می‌ماند ولی گاه اختلالاتی در هورمون‌های تخمدان، تیروئید و غدد فوق کلیوی و یا هورمون‌های دیگر مشاهده می‌شود. تومورهای این نواحی و عفونت‌ها و تومورهای مغزی و صدمه مغزی نیز می‌تواند مسبب آن باشد.

امروزه پزشکان و متخصصان غدد نگهدارنده‌های مواد غذایی و غذاهای کنسروی و مواد آرایشی بهداشتی حاوی فنول و فیتو استروژن را از عوامل اختلال در بلوغ می‌دانند. بدین ترتیب مصرف فست‌فودها می‌تواند به این مشکل دامن بزند.

روزنامه همشهری در گزارشی بر مبنای آمار به دست آمده طی ۲۰ سال، شروع بلوغ در دختران را با حدود ۱۳۰ سانتی‌متر قد و متوسط وزن ۳۴-۳۳ کیلوگرم و سن استخوانی حدود ۹ سال اعلام می‌کند. این وزن یک علامت است که با رسیدن فرد به آن می‌توان انتظار بلوغ را داشت، هر چند الزامی وجود ندارد و ممکن است فردی با وزن ۵۰ کیلوگرم هنوز به بلوغ نرسیده باشد اما زمان شروع عادت ماهانه در دخترانی ‌که وزن‌شان بیش از ۳۰ درصد وزن طبیعی آنهاست و نسبتا چاق هستند، زودتر از حد میانگین است. تاخیر در شروع دوره قاعدگی، در کودکان مبتلا به سوءتغذیه شدید هم شایع است. در کشورهای اروپایی با تغذیه مناسب هر ۱۰ سال دوره عادت ماهانه ۳ ماه زودتر اتفاق می‌افتد.

اضافه‌وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس را افزایش می‌دهد ولی این رابطه در پسران حالت عکس دارد و لاغری مفرط، باعث افزایش احتمال بلوغ زودرس می‌شود.

بلوغ زودرس ممکن است باعث دیابت و سایر بیماری‌ها در سال‌های بعدی زندگی شود.

تحقیقات نشان داده است که استرس زیاد نیز در ایجاد بلوغ زودرس موثر است. توکسین‌های محیطی نیز بی تاثیر نمی‌باشند.

دکتر بهرامی روانشناس نیز در این مورد اعتقاد دارد: مهمترن عامل اختلالات بلوغ، ژنتیک است و استعدادهای ژنتیکی زودرس و دیررس بودن بلوغ وقتی در خانواده‌ای دیده شود احتمال اینکه در فرزندانشان به وجود بیاید بیشتر است.

وی می‌افزاید: گاه رفتاری که والدین با بچه‌ها دارند سبب‌ساز این مشکل است. محدود نساختن مشاهدات کودک از روابط جنسی چه در میان والدین و چه مشاهده از طریق سایت‌های اینترنتی یا ماهواره و ویدئو می‌تواند کودک را به خود ارضایی و بلوغ زودرس سوق دهد.

این مشاور خانواده تاکید می‌کند: بچه‌ها قبل از ورود به دنیای بالغین لزومی ندارد در معرض چنین مشاهدات و تجربیاتی قرار گیرند.

بدین ترتیب کودکان کار که مشاهداتی از این دست دارند یا دچار حملات و آسیب‌های جنسی می‌شوند نیز چنین وضعی را تجربه می‌کنند.

عامل دیگر سوء تغذیه است؛ چه پر خوری باشد چه کم خوری.

چاقی مفرط در دختران و پسران سبب بلوغ زودرس می‌شود و از آن سو لاغری مفرط و کم بود مواد مغذی در بدن کودک را از همسالان خود عقب می‌اندازد.

حتی جدی گرفته نشدن کودک از سوی والدین و کنترل شدید آنان می‌تواند کودک را دچار بلوغ دیررس کند.

اختلال بلوغ در کودکان کار به خاطر فقر تغذیه، فشارهای روانی موانع رشد و تجربیات جنسی پیش از موعد بیش از سایر همسالانشان بیشتر از سایرین دیده می‌شود.
عواقب بلوغ زودرس و دیررس
دکتر بهرامی در مورد عواقب اختلال بلوغ می‌گوید: یائسگی زودرس در کمین دخترانی است که زود بالغ می‌شوند زیرا هر زن تعداد محدودی تخمک دارد که هرچه آزاد شدن آنها زودتر شروع شود، زودتر هم به پایان می‌رسند مثلا دختری که ۸ ساله بالغ شده نسبت به دختری که در ۱۴ سالگی عادات ماهیانه را تجربه کرده ممکن است ۶ سال زودتر یائسه شود.

اما از آن مهمتر آسیب‌های ناشی از آثار روانی است که بر رشد شخصیتی و اجتماعی کودک تأثیر می‌گذارد.

بلوغ کاذب چیست؟
دکتر بهرامی در مورد بلوغ کاذب می‌گوید: بچه‌ها گاه به خاطر تاثیر محیط و عواملی از این دست ترجیح می‌دهند زود بزرگ شوند به خاطر همین در پسرها دیده می‌شود که صورت خود را در حمام تیغ می‌زنند بی اینکه مویی بر آن روییده باشد و یا دختران به صورت مصنوعی برای خود برجستگی سینه درست می‌کنند که خود را بالغ نشان دهند. از نظر روانشناسی این پدیده علل گوناگونی دارد اما زمینه فیزیولوژیک ندارد.

والدین چه کنند
این روانشناس توصیه می‌کند: والدین باید بچه‌ها را از نظر رشد و علائم بلوغ مورد توجه قرار دهند. به تغذیه آنها توجه کنند و در مورد آنان آزادی‌های به موقع و محدودیت‌های به موقع اعمال کنند و در صورت عقب ماندن کودکان از منحنی رشد، آنان را برای درمان نزد متخصص ببرند.