دلایل جالب عدم استفاده مردم از پل عابر در شهر یاسوج و لزوم ساماندهی آنها (+عکس)

 گروه اجتماعی – دکتر فرشاد نگین تاجی که سوابق و تجارب زیادی در زمینه تدریس و پژوهش در رشته های معماری و شهرسازی و همچنین حضور فعال در دانشگاهها دارد؛ در یادداشتی به “لزوم ساماندهی پل های عابر پیاده در شهر یاسوج” پرداخته است.

متن یادداشت “دکتر فرشاد نگین تاجی” در ادامه آمده است:

۶۰ سال از ساخت اولین پل عابر پیاده در کشور می­گذرد و این امر همواره در این مدت به عنوان رویکردی در برنامه­ریزی حمل و نقل عابر پیاده مطرح بوده است. هدف از این نوشته قضاوت کلی درباره موفقیت یا عدم موفقیت و ساز­و­کار ایجاد پل­ها و کاستی­های آن نیست، بلکه تنها ذکر این نکته است که پل­های موجود که بعضا دارای کارایی کافی نیستند، با اندکی دقت – خصوصا در مکانیابی آنها – می­توانند موفق­تر عمل کنند.

انگیزه پرداختن به این مسئله از آنجا ناشی شد که ما می بینیم طی یک سال اخیر در شهر یاسوج، کارکرد اصلی این پل­ها تنها و تنها مکانی برای نصب بیلبوردهای تبلیغاتی شده است

پل عابر پیاده و دلایل استفاده از آن

پیاده­روی در نظام حمل­و­نقل شهری جایگاه مشخص و برجسته­ای دارد و روش­ها و ابزار تسهیل پیاده­روی از موارد و مسائل مورد بحث در برنامه­ریزی شهری است. گذرگاه­های عرضی غیرهمسطح، که تردد سواره و پیاده را به صورت عمودی جدا می­کند، به عنوان وسیله­ای برای تسهیل سیستم پیاده روی احداث می­شوند.

گذرگاه­های غیرهمسطح روگذر (پل­های عابر پیاده) با توجه به ویژگی­های مثبتی هم­چون هزینه کمتر، سرعت و سهولت نصب و اجرا، ایجاد حداقل تداخل در جریان ترافیک عبوری نقلیه به هنگام ساخت، انعطاف پذیری، امکان جابجایی و قابلیت رویت از دور، ارجحیت بسیاری نسبت به زیرگذرها دارند.

روند احداث پل­های روگذر عابر پیاده به طور معمول از درخواست اهالی محل، مسئولان مدارس و یا مدیران ادارات و کارخانجات آغاز می­گردد و با تایید کارشناسان ترافیک در جهت ضرورت احداث ادامه می­یابد و نهایتا به تصویب و طراحی و نصب ختم می­شود.

معمولا ضرورت احداث یک گذرگاه عرضی غیرهمسطح روگذر براساس ملاحظات ترافیکی، ایمنی، اقتصادی و راهبردی تعیین می­گردد. در مواردی چون وجود عبور افراد ناتوان و کم­توان، سالخوردگان، کودکان و دانش آموزان، وجود جریان تردد وسایل نقلیه سنگین و نبود فواصل کافی برای عبور، وجود سرعت بالا، خیابان­های عریض و چند بانده، وجود جزیره میانی و نظایر این­ها، احداث این نوع گذرگاه­ها توصیه می­شود. در مجموع، ایجاد گذرگاه­های عرضی علاوه بر مسئله ایجاد تسهیل رفت و آمد و کاهش مشکلات ترافیکی، ایمنی پیاده را نیز تامین می­کند.

کارایی و ناکارایی پل­های عابر پیاده

سابقه ایجاد پل­های عابر در ایران به بیش از شصت سال می­رسد. در این مدت پل­های متعددی در گذرگاه­های عرضی مناطق پر رفت و آمد احداث شده­اند که بسیاری از آنها توانسته­اند نقش خود را به خوبی ایفا کنند، اما در مواردی هم پل­ها نتوانسته­اند جایگاه خود را بیابند، به گونه­ای که حتی معدودی از آنها را می­توان پل­های متروک نامید.

ناکارایی پل­ها نه به یک عامل بلکه به مجموعه­ای از علل و عوامل مربوط می­شود که روند مکانیابی، طراحی و نصب پل را در بر می­گیرد.

گمان می­رود در پل­هایی که کارایی چندانی ندارند مسئله مکانیابی بسیار تعیین کننده و حساس باشد، حساس از این جهت که با توجه به ویژگی­های فرهنگی و روانشناختی عابران، اختلاف مکانیابی حتی در حد چند متر نیز به میزان زیادی در کارایی آنها موثر است.

معمولا پل­هایی که در بزرگراه­ها احداث شده­اند، به علت اینکه گزینه دیگری برای عبور از عرض خیابان وجود ندارد، دارای کارایی بالایی هستند ولی پل­های واقع در مکانهایی که راه دیگری هم برای عبور عابران وجود دارد، معمولا کارایی چندانی ندارند.

منظور از کارایی پل­ها

کارایی پل عبارت است از: نسبت تعداد عابرانی که در مدت یک ساعت از روی پل عبور می­کنند، به مجموع تعداد عابرانی که در همان ساعت از زیر پل (به فاصله ۵۰ متر از طرفین) می­گذرند.

چون هدف این نوشته کوتاه تاکید بر کارایی اندک تعدادی از پل­ها است، به عنوان نمونه، یک مورد انتخاب شده در سطح شهر یاسوج (که به نظر می­رسد دارای کارایی اندکی باشد) مورد بررسی قرار می­گیرد.

پل روگذر میدان معلم

این پل در میدان معلم، بعد از فلکه سنگی شهر یاسوج واقع شده است. در سمت شرق آن شورای اسلامی شهر یاسوج و ساختمان تئاتر شهر و در سمت غربی آن پارک میدان معلم قرار دارد. این پل از جمله روگذرهایی است که بنظر می­رسد کارایی تقریبا نازلی دارد. در پرسشگری از ۸۳ شهروند یاسوجی که برای گذران اوقات فراغت از پارک میدان معلم استفاده می­کردند، این نتایج حاصل شد:

همانگونه که ملاحظه می­شود، تنها ۸/۴ درصد پاسخ دهندگان همیشه از پل استفاده می­کنند و در مقابل ۵/۶۷ درصد هیچگاه از پل استفاده نمی­کنند. از مجموع کل پرسش شوندگان، ۷۲ نفر به پرسش در مورد علت عدم استفاده از پل برای عبور از عرض خیابان، چنین پاسخ داده اند:

همانگونه که ملاحظه می­شود، بیشترین عامل ذکر شده عبارت بوده است از مسافت طولانی پل و تلف شدن وقت، که بیش از ۶۲ درصد پاسخ دهندگان را شامل شده است. این افراد جملاتی نظیر: پله­ها زیاد است، حوصله بالا رفتن نداریم، وقتمان تلف می­شود و … را بکار برده­اند.

  پل عابر پیاده میدان معلم

پل عابر پیاده میدان معلم یاسوج

در یک نمونه­گیری در مکان پل و برای تعیین کارایی آن، در یک ساعت پر ازدحام (۵/۷ تا ۵/۸ عصر) تعداد کسانی که از روی پل گذشته­اند و کسانی که از عرض خیابان (در محدوده ۵۰ متری پل) عبور کرده­اند شمارش شدند. میزان کارایی این پل ۱۲ درصد بود، یعنی در مقابل هر ۱۰۰ نفر که از عرض خیابان عبور می­کردند، تنها ۱۲ نفر از روی پل و بقیه یعنی ۸۸ نفر از لابلای خودروها می­گذشتند. از عابرانی که عرض خیابان را بدون استفاده از پل طی کرده­اند، به صورت تصادفی از ۲۰ نفر درباره علت عدم استفاده از پل پرسش شد، که ۱۳ نفر (۶۵ درصد) دور بودن مسافت، عجله داشتن و کمبود وقت را عامل این امر ذکر کرده­اند، ۴ نفر (۲۰ درصد) خلوت بودن خیابان و عدم ضرورت استفاده از پل را برشمرده و ۳ نفر نیز حاضر به ذکر علت نبوده­اند. جالب توجه اینکه بیشتر پاسخ دهندگان کمبود وقت و مسافت طولانی را علت عدم استفاده از پل ذکر کرده­اند، در حالی که تفاوت زمانی عبور از پل و از زیر پل اندک بود و غالب عابران زمانی را که صرف انتظار عبور خودروها می­کردند بیشتر از زمان عبور از روی پل بود.

لزوم ساماندهی

اصلاح نظام حمل­و نقل شهری، ساماندهی رفت و آمد پیاده را می­طلبد و گذرگاه­های عرضی غیرهمسطح روگذر در این فرایند جایگاه ویژه­ای دارند. مسلما لازمه ارتقای کارایی این گذرگاه­ها وجود طرحی جامع و منسجم است که روند احداث پل را، از توجیه ضرورت و مکانیابی تا نصب و مدیریت و نگهداری، شامل می­شود.

این طرح الزاما باید با سایر طرح­ها و برنامه­های شهری هماهنگ باشد و در تدوین آن تمامی ویژگی­های محیطی، فرهنگی، اقتصادی جامعه و ویژگی­هایی از این دست لحاظ گردد. علاوه بر این، در مقیاس خرد و محلی مکان پل نیاز به بررسی دقیق دارد. در این زمینه موقعیت، توپوگرافی، شبکه ارتباطی پیرامونی، ویژگی­های اقتصادی و فرهنگی کاربران و موقعیت سایر عناصر شهری در مکانیابی و طراحی پل بسیار تعیین کننده است.

علاوه بر این، برنامه راهبردی در روند احداث گذرگاه­ها و ساماندهی و مدیریت پل­های موجود نیز بسیار ضروری است.

در این زمینه ابتدا باید پل­هایی که کارایی چندانی ندارند شناخته شود و علت عدم کارایی آنها مشخص گردد و سپس در جهت رفع نواقص و کاستی­ها اقدامات مقطعی و یا بلند مدت در نظر گرفته شود. چنین به نظر می­رسد که اغلب این گذرگاه­ها با اقدامات محدود و فوری تا حد زیادی اصلاح پذیر باشند.

برای مثال، در نمونه موردی بررسی شده (پل میدان معلم) مهمترین اقدام مورد نیاز نرده­کشی میدان تا محدوده­ای معین در سمت راست پل است، که می­تواند مانع عبور عرضی از سطح خیابان شود. علاوه بر آن استفاده از پله­های برقی (با وجود هزینه بر بودن) می­تواند باعث افزایش چشمگیر کارایی پل شود. همچنین مسقف کردن پل در القای امنیت روانی و جلوگیری از تجمع آب و یخبندان در سطح پل در زمستان موثر است.

روی هم رفته ذکر این نمونه موردی که دارای کارایی اندکی است، نشان می­دهد که هر چند تعداد پل­های عابر شهر یاسوج زیاد نیست، اما همین تعداد اندک پل هم نتوانسته­اند اهداف را برآورده کنند. بر این اساس این پل­ها نیازمند ساماندهی هستند. برای رسیدن به این هدف اقدامات موثری را می­توان انجام داد که به اصلاح و بهبود عملکرد پل­ها و محیط پیرامون آنها می­انجامد.

بدون شک تعیین دقیق اقدامات لازم، به بررسی جامع و همه جانبه نیاز دارد.