یکی از اعضای سازمان نظام مهندسی ساختمان استان طی یادداشتی به «نقش نور در امنیت، زیبایی و اقتصاد شهری» پرداخته است و سوالات تامل برانگیزی از وضعیت نورپردازی در شهرهای کهگیلویه و بویراحمد مطرح کرده است.
متن یادداشت مهندس مهرداد موحدپور* در ادامه آمده است:
نور در فرهنگ اسلامی و ایرانی جایگاه برجسته و ممتازی دارد و در فضاهای شهری به دو منظور تأمین روشنایی و نورپردازی مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر بحث زیبایی شناسی مهمترین انگیزه ی روشن نمودن فضاها در شب، ایجاد ایمنی و حس امنیت است.
روشنایی مطلوب و مناسب با ایجاد وضوح دید برای مردم و روشن نمودن نقاط کور، پنهان و جرم خیز موجب راحتی و آسایش شهروندان برای حضور در فضاهای شهری میشود. البته لازم به ذکر است که برای دستیابی به حس امنیت، میزان خاصی از روشنایی مد نظر است. چه بسا فضاهایی را چنان ناشیانه روشن می کنند که بیش از آنکه احساس امنیت را در فرد ایجاد نمایند، احساس تحت نظر بودن را القا میکنند. در این شرایط فضاهای پیرامون با اندک روشنایی که دارند، به خاطر تضاد نوری تاریک جلوه کرده و حس ترس را القاء می کنند. فراموش نشود، در مبحث روشنایی بخشیدن به فضاها تنها دستیابی به ایمنی و امنیت محیط مدنظر است که این امر در ارتقاء کیفیت محیطی فضاها امری ضروری ولی ناکافی است. به همین خاطر ایجاد یا تقویت سایر کیفیات محیطی لازم از طریق نورپردازی فضاها تأمین می گردند.
در شرایط کنونی، آنچه از شهر و فضاهای شهری در ذهن شهروندان نقش می بندد، اغلب مربوط به تصویری است که آنها هنگام روز از شهر خود دریافت می کنند. با نورپردازی مناسب شهر و فضاهای آن نه تنها در جهت خوانایی بیشتر، بلکه در ایجاد یک تصویر ذهنی روشن از شهر در شب به مردم نیز می توان کمک شایانی کرد. نورپردازی مناسب می تواند یکی از عوامل تقویت کننده ی هویت یک مکان و ارتقاء شخصیت ویژه آن محسوب شود وهم چنین می توان بر جذابیت و در نتیجه سرزندگی شهر یا آرامش فضاهای آن افزود و حضور شهروندان را در فضا تقویت کرد و موجب کارایی بیشتر آنها در تمام اوقات شبانه روز شده و با حضور دائمی شهروندان در فضا به نوعی رونق اقتصادی مکان را نیز به همراه داشت. این بدان معناست که طراحی نور در هر مکان نه تنها با حال و هوای آن نباید منافاتی داشته باشد بلکه می بایست تقویت کننده ی آن نیز باشد (مانند ویژگی سرزندگی در مورد میدان شهری )
هنگام طراحی نور یک مکان می بایست این نکته نیز مدنظر باشد که “چه عناصری از آن مکان مورد طراحی نور قرار میگیرد؟” “چه چیزی میبایست نورپردازی شود و نورپردازی آن چه نقشی در راستای القای حس و حال مورد نظر به عهده دارد؟ القای چه حس وحالی در طراحی مد نظر است؟ (مانند حس تقدس در طراحی مساجد و اماکن متبرکه و یا حس نشاط وتحرک در فضاهای ورزشی”
مسلماً عدم توجه به معنا و مفهوم هر مکانی پیامدهای تأسفباری برای طراحی به بار خواهد آورد. یکی از مهمترین پیامدهای منفی آن احتمال بروز رفتارهایی است که هیچ سنخیتی با حال و هوا و شخصیت خاص آن مکان ندارد.
از آنجا که هر اقدامی در فضا مستقیماً توسط حاضرین در آن درک می شود و بر رفتار آنها تأثیر دارد، اینکه “مخاطب اصلی در طراحی نور در آن مکان چه کسانی هستند؟” نیز از دلمشغولیهای دیگر طراحی نور فضای شهری است، چرا که در برخی از فضاهای شهری قشر خاصی از افراد، غالب استفاده کنندگان از فضا را تشکیل می دهند. به عنوان مثال قبل از طراحی می بایست مشخص شود که مخاطبین اصلی گردشگرانند یا ساکنین، فرهیختگانند یا عوام. در این صورت تمهیدات طراحانه با توجه به روانشناسی شخصیت و تفاوت میان افراد می بایست انجام گیرد. به بیانی دیگر باید مشخص شود که مخاطبین مورد نظر چه کسانی هستند و بسته به موقعیت اجتماعی و شخصیت خود به چه جنبه هایی از فضا توجه می کنند و ترجیهات آنها کدام است؟
علاوه بر مواردی که عنوان شد، در نظر گرفتن امکانات فنی موجود و در دسترس باید از دغدغه های دیگر طراحان باشد، چرا که یکی از بزرگترین مشکلاتی که کلیه طرحها را تهدید می نماید، عدم توجه به تحقق پذیری آنهاست.
سالانه صدها طرح در زمینههای مختلف مرتبط با شهر تهیه می شود که به دلیل عدم هماهنگی با امکانات موجود و در دسترس به بایگانی سپرده می شوند و یا در تطبیق با امکانات موجود کشور از هدف اصلی طراح فاصله می گیرند.
در نهایت آنچه که توجه به آن، در صورت فراهم بودن تمام شرایط فوق، ضرورری است، این است که پس از اجرای طرح “چه کسی یا چه ارگانی متولی نگهداری آن است؟” چه بسا فضاهایی که به زیبایی از نظر نورپردازی طراحی و اجرا می شوند ولی به علت عدم نگهداری یا نگهداری نادرست، سریعاً کیفیت و کارایی خود را از دست داده و به معضلاتی جدید تبدیل می شوند.
مجموعه عوامل فوق از مهمترین دغدغه های خاطری است که طراحان پیش از اقدام به نورپردازی یک مکان می بایست بدان توجه کرده و راه حل مناسبی برای آن یابند ولی نکته کلیدی و حلقه گم شده این است که آیا کارفرمایان ومتولیان امر به ضرورت و نقش نورپردازی توسط طراحان صلاحیت دار اطلاعات و شناخت کافی دارند؟
نورپردازی های موجود چه تاثیری بر شهروندان و مخاطبان داشته است؟
نورپردازی شهرهای استان کهگیلویه و بویراحمد چقدر با اهداف ذاتی آن سنخیت دارد؟
تردد شبانه از پل ومسیر جاده آبشار چه حسی را به شما ومسافران وگردشگران القاء می کند؟
نورپردازی محور یاسوج – گوشه چقدر در میزان تصادفات سالانه آن تاثیر گذار بوده است؟
* کارشناس ارشد برق
** دبیر انجمن علوم ایمنی استان