حسینعلی یزدان دوست بویراحمدی –
امام صادق (ع) : «شيطان ، به وسيله وسواس نمي تواند بر ضرر بنده خدا كاري بكند ، مگر آن كه بنده از ياد خدا اعراض كرده باشد.» (1)
وسواس ( (obsessionاز قديمي ترين اختلالات شناخته شده رواني است كه بين مردم از شيوع نسبتا بالائي ( حدود دو درصد جامعه ) برخوردار است (2) وسواس را امروزه در دو عنوان كلي «وسواس فكري» (مانند احتياط يا تنفر مربوط به ترشحات و مواد دفعي بدن ، ترس از وقوع اتفاقات وحشتناك مثل آتش سوزي و مرگ و ..) و «وسواس عملي» (مانند شست و شوي دست ، استحمام ، آرايش مفرط ، امتحان درها و قفل ها ، مرتب و منظم كردن ، احتكار و جمع آوري و …) طبقه بندي مي كنند . (3)
موضوع سخن امروز ما «وسواس فكري» است كه مي تواند مشكلات متعدد و مسايل آزار دهندة بسياري را براي شخص مبتلا و اطرافيانش به همراه داشته باشد . در اين حالت شخص مبتلا ممكن است تصاويري ذهني به شكل صحنه هاي وحشتناك و ناراحت كننده بسياري داشته باشد كه هر چه بيمار سعي در مقاومت در مقابل آنها دارد ، نمي تواند از آنها خلاص شود اين وسوسه فكري از موضوعات بسيار كلي مانند سؤال ذهني درباره اينكه : چه كسي خدا را آفريده ؟ هدف از زندگي چيست ؟ و .. گرفته تا افكار گناه آلوده جنسي و ترسهاي مرضي و .. متفاوت است و تقريبا همه اين افكار بيمار را در وضعيت وحشتناكي قرار مي دهند .
اما درست برخلاف آنچه كه در مورد شخصيتهايي مثل «جان باني يان» (خطيب و مؤلف انگليسي در قرن هفدهم) كه به شدت از افكار وسواسي در ارتباط با خدا و مذهب رنج مي برد . به نظر مي رسد ، مذهب و شكوهمندترين جلوه آن يعني «نماز» مي توانند در زدودن وسواس فكري نقش بسيار مهمي بازي كنند .
گواه اين موضوع نيز يادآوري اين مساله است كه در منابع اسلامي وسواس پديده شناخته شده ايست و به آن به عنوان « وسوسه اي از سوي شيطان » اشاره مي شود . به عنوان مثال در كتاب اصول كافي ( باب عقل و جهل ) آمده است : « در نزد امام صادق (ع) شخصي را به عقل و درايت نام بردند و گفتند او وسواس دارد ، حضرت فرمود : چگونه عاقل است كه شيطان را اطاعت مي كند ؟»
در اين مورد حتي منابع اسلامي از قول معصومين (ع) روش هاي متعددي را براي پيشگيري و درمان وسواس پيشنهاد كرده اند ، كه از آن جمله بهره از ادعيه و اذكار خاصي از جمله ( لا اله الا الله) و ( لا حول و لا قوه الا بالله ) مي باشد كه در حقيقت ما حصل همه آن روشها را مي توان در «ذكر خدا » خلاصه كرد .
در منابع علمي جديد ، براي متوقف كردن افكار وسواسي ، علاوه بر درمان هاي دارويي و حتي قبل از آن درمان ها ، از روش هاي خاصي استفاده مي شود كه مهمترين آنها روش
«توقيف فكر» نام داد و بدين ترتيب است كه از بيمار خواسته مي شود كه به طور عمد افكار وسواسي خود را آزاد بگذارد و در اين بين ناگهان درمانگر با صداي بلند و بيزار كننده ، فرياد مي زند : ايست !؟! به نظر مي رسد اين عمل جريان فكر وسواسي را متوقف مي كند. (4)
با اين وصف برخي از اذكار و توجهات حين نماز نه تنها به اين قبيل روش ها قابل مقايسه است ، بلكه بسيار موثرتر به نظر مي رسد .
استفاده زبان و ذهن از ذكر « غير المغضوب عليهم و الضالين » كه جدائي راه مؤمن را از ابليس و شيطان نشان مي دهد دست كم ده بار ، طي نمازهاي يوميه و فيض بردن از سوره مباركه «ناس» بعد از حمد ، به خصوص توجه آيات شريفه «من شر وسواس الخناس ، الذي يوسوس في الصدور الناس» به عنوان عواملي قدرتمند در توقف افكار وسواسي مطرحند .
همان طور كه اشاره شد ائمه معصوم (ع) كه پزشكان حقيقي بشرند ، براي دوري از وسواس «ذكر خدا» را پيشنهاد كرده اند و اين فرمان الهي است كه «براي ذكر من نماز را به پا داريد؛ اقم الصلوه لذكري»
پي نوشت ها :
1. بحار الانوار ،ج 69 ،صفحه 124 ،حديث 2
2. ترجمه سيناپس كاپلان، سادوك،ج 2 ،ص 519
3. همان منبع ، ص 524
4. روانپزشكي لينفوردريس ،ص 302