بویرنیوز-یاسر فاطمی؛ متاسفانه در سال های اخیر و پس از برداشت محصولات کشاورزی، کشاورزان اقدام به سوزاندن بقایای گیاهی مزارع می کنند. این کار عمدتاً به دلیل آماده سازی سریع جهت کشت تابستانه و یا از بین بردن علف های هرز انجام می شود. از بین بردن علف های هرز با اما و اگرهای فراوانی همراه است که گاها به دلیل مقاومت بالای بذر برخی از این علف ها این کار چندان مؤثر واقع نمی شود. در مورد آماده سازی زمین کشاورزی برای کشت تابستانه نیز می توان با آبیاری زمین و شخم زدن آن، بقایای محصولات گیاهی را در زیر خاک مدفون ساخت تا بعنوان کود طبیعی مورد استفاده ی کشت های بعدی قرار گیرند. اما آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی دارای اثرات زیانبار فراوانی بوده که این کار را می توان به درستی در قالب تعریف (( یک فاجعه )) قرار می دهد.
اثرات منفی آتش زدن محصولات کشاورزی بر سه بخش خاک، آب و هوا قابل بررسی است. اولین تأثیر آتش سوزی بر روی خاک، تغییر ساختار فیزیکی خاک، کاهش منافذ موجود در خاک ( منافذی که می توانند باعث هدایت مؤثر آب به درون خاک شوند)، خشکی خاک و در نهایت مقاومت کمتر آن در برابر فرسایش های آبی و بادی است. نتایج تحقیقات محققین نشان داده است که منافذی با قطر بیش تر از 5/1 میلی متر در خاک هایی دچار آتش سوزی شده اند، چهار برابر کمتر از دیگر خاک هاست.
اثر دیگر آتش سوزی بر روی خاک، افزایش اسیدیته و نمک های محلول در خاک، کاهش میزان مواد آلی و مغذی خاک و در نتیجه کاهش حاصلخیزی خاک و میزان محصولات کشاورزی است. سوزاندن بقایای گیاهی مزارع باعث کاهش میزان عناصر پتاسیم و فسفات خاک می شود. این در حالی است که کشاورزان در نتیجه ی این کار مجبورند کودهای شیمیایی برای تغذیه خاک استفاده کنند.
موجودات ذره بینی درون خاک (مثل باکتری ها) که نقش اصلی در تثبیت نیتروژن، هوادهی خاک بر عهده دارند و کمک بسیار زیادی به افزایش محصول می کنند در نتیجه ی آتش سوزی از بین می روند. تحقیقات نشان داده است که تا عمق 5/2 سانتی متری خاک بیش از 50 درصد این موجودات از بین می رود که خود گویای عمق این فاجعه است. از طرفی خاکستر تولید شده برای این میکروارگانیسم ها بسیار مضر بوده و از رشد آنها جلوگیری می کند. قارچ های درون خاک نیز از این قضیه مستثنی نبوده و آتش زدن محصولات گیاهی به شدت جمعیت آنها را کم می کند.
نکته ی بسیار حائز اهمیت این آتش سوزی ها این است که تنها 8 درصد این مواد گیاهی که سوزانده می شوند تبدیل به خاک می شوند و مابقی 92 درصد آن کلاً از بین می رود. با تخمین وزن این مواد گیاهی به راحتی می تواند دریافت که در هر قسمت ما چقدر از این خاک با ارزش را از بین می بریم.
سوزاندن بقایای مواد گیاهی خاک، باعث کاهش مواد آلی خاک، فشرده شدن آن، بسته شدن منافذ خاک، قطع تهویه خاک و در نهایت کاهش حاصلخیزی آن می شود. بقایای مواد گیاهی مزارع باعث نگهداری آب باران، کاهش میزان روان آب در نتیجه افزایش نفوذ آب به زمین های زراعی می شود؛ که در کنار افزایش محصولات کشاورزی، از فرسایش زمین جلوگیری کرده و بر سطح آب سفره های زیر زمینی می افزاید.
جانوران بسیار زیادی چون انواع خزندگان و جوندگان، انواع کرم ها و بندپایان در بین این مواد گیاهی لانه گزیده و زندگی می کنند. بسیاری از آنها همچون کرم ها و سایر جوندگان، با کندن زمین باعث تهویه ی خاک می شوند. سوزاندن بقایای گیاهی مزارع کشاورزی باعث زنده سوخته شدن این مخلوقات می شود، امری که نه تنها در شریعت اسلامی بلکه در عرف و قانون نیز بسیار نکوهیده شده و ممنوع است.
این مواد گیاهی در واقع کود طبیعی خاک هستند که به صورت گیاه رشد کرده و بیرون آمده اند. سوزاندن آنها باعث فقر شدید مواد مغذی خاک می شود. این مواد گیاهی منبع مهمی برای عناصر مورد نیاز برای رشد گیاهان دیگر می باشند. اینها بهترین کود طبیعی بوده و خیلی عجیب است که ما کود طبیعی خاک را ازبین برده و آن را با کودهای شیمیایی جایگزین کنیم.
ذکر این نکته بسیار ضروری است که برای تشکیل هر سانتیمتر خاک، تا چهار هزار سال زمان لازم است. سوزاندن بقایای گیاهی مزارع باعث از بین رفتن بافت نگه‌دارنده آب، ایجاد روان آب، شسته شدن خاک و در نهایت از بین رفتن این لایه ی خاک بسیار ارزشمند می شود.
از طرفی آتش زدن پسماند مزارع باعث سرایت آتش به جنگل ها شده که این آتش سوزی جنگل ها در رأس فجایع محیط زیستی قرار دارد. طبق آمار های رسمی نهادهای مربوطه، حدود 30 تا 40 درصد آتش سوزی جنگل ها به دلیل سرایت آتش پسماند مزارع به جنگل می باشد.
آتش زدن بقایای گیاهی مزارع باعث بالا رفتن دما و آزادسازی حجم بسیار زیادی گاز دی اکسید کربن به جو می شود. این گاز از عوامل اصلی گرمایش جهانی و تغییر اقلیم می باشد. با در نظر گرفتن اینکه این کار در کل ایران و شمار دیگری از کشورها انجام می شود، می توان به لزوم توقف هرچه زودتر این رویه ی کاملا اشتباه، پی برد.
در کنار موارد بالا باید به این نکته اشاره کنیم طبق اصل 50 قانون اساسی، ماده 20 قانون هوای پاک و …. این کار جرم است و تا هشت میلیون تومان جریمه و دو سال زندان برای آن در نظر گرفته شده است.
در نهایت باید اشاره کنیم که طبق قانون، بخشداری ها و دهیاری ها و هم چنین اداراتی چون حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی و … مسئول مستقیم مدیریت این موارد هستند. در کنار این ها صدا و سیما، آموزش و پرورش، ائمه ی محترم جمعه و سایر نهادهایی که در امر اطلاع رسانی و آموزش دهی دخیل هستند می بایست نسبت به این مسئله جدیت بیشتری به خرج داده چرا که ((تا چهار هزار سال زمان لازم است تا یک سانتیمتر از خاک تشکیل شود)).
یاسر فاطمی – پژوهشگر و فعال محیط زیست
