یکشنبه 5 آبان 1392 - 0:15

گچساران را بهتر بشناسیم / وجه تسمیه وقدمت شهر دوگنبدان

داود ایوبی – کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری  وفرماندارخرم بید استان فارس در یادداشتی که بصورت اختصاصی در اختیار «بویر نیوز» قرار داه است به معرفی شهر دوگنبدان پرداخته است.

به گزارش بویر نیوز، این یادداشت در ادامه آمده است:

بخش اول :سابقه تاریخی پیدایش شهر دوگنبدان

‹‹ درکتاب لغت نامه ، علی اکبر دهخدا دوگنبدان راچنین تعریف می کند: دهی است ازدهستان زیرکوه باشت بابوئی بخش گچساران ازتوابع شهرستان بهبهان واقع در۲۳ هزارگزی شمال باختری گچساران ودارای ۲۵۰ تن سکنه است،آب آن از لوله کشی شرکت نفت وراه آن ،اتومبیل رواست››درمورد وجه تسمیه وقدمت شهر دوگنبدان نوشته های همسانی ازمحققان مختلف وجود دارد که می تواند راهنمایی موجز به منظور راهیابی به شناخت بیشتراین ناحیه شود.

این شهر که درمتون تاریخی ازآن به نام گنبد ملغان یا گنبد ملجان یادشده است ازشهرهای آباد درمسیرراه شهر نوبندگان به ارجان بوده است . درکتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی تألیف لسترنج درباره دوگنبدان چنین آمده است :‹‹ درساحل یکی ازشعب رودخانه شیرین گنبد ملغان که محل مهمی سر راه نوبندگان به ارجان است قراردارد که امروزآن را دوگنبدان می نامند وخرابه های پهناوری درآن دیده می شود درمجاورت آن کوه وولایت بازرنگ وهمچنین صرام که زمستان آن به غایت سرد بوده وحتی درفصل تابستان سرکوه آنجا برف داشته واقع بوده است . ولی شهر گنبد ملغان از بلاد گرمسیربوده ونخلستان آن شهرت داشته وآنرا گنبد ملغان وملقان هم می نامیده اند››.

خرم بید

مقدسی درقرن چهارم ازقریه ویرانی درآنجا گفتگو کرده است صاحب فارسنامه درآغازقرن ششم گوید : شهرکی است کوچک وناحیه ای  با آن می رود وهوای آن گرمسیراست وآب روان دارد. قلعه ای درآن شهراست که آذوقه سه چهارسال محافظین قلعه را درآن نگاه می دارد. ››حمداله مستوفی درباره گنبد ملغان گوید ‹‹ آن را ازمحکمی به‌یک‌مردنگاه توان داشت . درفارسنامه ابن بلخی دراهمیت این شهرو وصف آن چنین آمده است :

جنبد ملغان – گنبد ملغان – شهرکی است کوچک وناحیتی با آن می رود وهوایی آن گرمسیراست وآب روان دارد ومیوه ها باشد برمشومها وقلعه چند ازجمله قلاع قلعه حصین است معروف وهوای قلعه خنک است چنانچه غله نیک دارد وآب انبارها نیکوباشد ازنهرآب وجامع ومنبرباشد. ‹‹ یاقوت بن حموی ازملجان به صورت منطقه ای درفارس بین ارجان وشیراز باعنوان دهکده وقلعه ،یادمی کند . ازآنجا که رستاق گنبد ملجان درمرز شاهپور مقابل ارجان قرارداشته می توان نزدیکی مکانی و همبستگی قدیمی این دو رستاق رامحتمل شمرد.البته ملجان راغیراز اصطخری ابن خرداد هم ذکرمی کند که آن راباید با قریه ملغان که مقدسی ذکرمی کند یکی دانست ›› .

پروفسورهایندگاوبه باستان شناس معروف آلمانی درکتاب ارجان وکهگیلویه درباره سوابق این شهرچنین گوید :‹‹ جنبد ( گنبد ) ملجان درکنارجاده ارجان به شیرازقرارداشته است شاید هم این شهردرجریان کشمکشهای بین آل مظفرواتابکان لر بزرگ به سال ۷۵۳ صدماتی دیده باشد››آقای احمد اقتداری که تحقیقات ارزنده ای درجنوب وغرب ایران دارد . درکتاب خوزستان کهگیلویه وممسنی درباره ویژگیهای این شهراز دیدگاه جغرافیدانان قدیمی چنین نوشته است :‹‹ درحالیکه مقدسی دراواخر قرن دهم ازگنبد ملجان به عنوان یک شهرغنی ودیدنی یادمی کند ، که وجود ویرانه های وسیع شهردرتنگ مالیون دلیلی است براین  مدعا – ابن بلخی سخن ازیک شهر کوچک با مسجد جامع ای به میان آورده و می گوید این شهردارای آب وهوای گرم بوده ودر آن ناحیه زراعت هم انجام می گرفته است هم ابن بلخی وهم مستوفی ازقلعه ای درنزدیکی شهر اطلاع می دهند که البته اثری ازاین ویرانه ها هنوز بدست نیامده است . همچنین دوگنبدان درجهانگشای نادری ازتألیفات عصر افشاریه نام برده شده وبقایای یک کاروانسرای قدیمی که شاید از دوران صفویه وبار اندازی جهت مسافران خلیج فارس ( ازجمله شهر بندری گناوه ) بوده ودرگویش محلی به آن کاروان سرا می گفتند درشش کیلومتری ورود به شهرازجهت جاده شیراز خوزستان ودرجوارمحل ژاندارمری وقبرستان قدیمی تا سال ۱۳۴۲ دیده می شد.

آقای احمد اقتداری درکتاب جغرافیای تاریخی خوزستان کهگیلویه وممسنی درباره وجه تسمیه این شهرچنین می نویسد : آثاردوگنبد فروریخته در دشتهای شرق و غرب دوگنبدان که یکی درغرب ناحیه لیشترکه بقعه ای وجود دارد که از درون چهار طاقی جلوه گراست که‌آثارمختصرش باقی است وارتفاع طاق گنبد بقعه پنج تا شش متراست . درجلگه شرقی دوگنبدان که در اوایل تنگ مالیون که آثار ویرانه های تپه ای وجود دارد که گمان می رود یک چهار طاقی بزرگ وگنبد شکوهمند برآن ساخته بوده است وبه لحاظ وجود این بقعه چهار طاقی وگنبد به نام دوگنبدان نامیده می شده است . آقای نورمحمد مجیدی درکتاب تاریخ وجغرافیایی کهگیلویه وبویراحمد درباره آثار این دوگنبد می نویسد :که ظاهراً بقایای آثار دوگنبد تا سال ۱۳۵۰ درشمال غربی شهر ودرمجاورت مخازن آبی که شرکت نفت جهت کارگران وشهروندان دوگنبدان احداث نمود وجود داشته است . گروه باستان شناسی تحت نظر سراوال استین انگلیسی که درسال ۱۳۱۴ شمسی درمسیر راه خود از شهر دوگنبدان بازدید کرده وشرح آن درکتاب راههای باستانی وپایتخت های قدیمی ایران توسط دکتر بهمن کریمی ترجمه شده است .دیدنیهای خودرا ازشهر دوگنبدان یا کاروان سرا درسال ۱۳۱۴ چنین تعریف می نماید .اطاقهایی به سبک دوران صفوی درکنار چشمه ای ودرویرانه هائی در۵/۵ کیلومتری شمال غربی دوگنبدان دیده می شود که ازآن به نام کاروانسرا یا دوگنبدان نام برده است . درکاروان سرای دوگنبدان بیشترشغل اهالی زراعت جو وگندم وحشم داری بود . نزدیک بنای این ده کاروانسرای بسیار قدیمی که شاید ازدوره صفویه باشد وجود دارد واین کاروانسرا ازگچ وسنگ ساخته شده وهنوز قسمت مهمی ازآن برپاست .  درسراین کاروانسرا حالیه پست امینه دوگنبدان است ، چشمه وآبادی قدیمی نزدیک این کاروانسرا بوده است دوگنبدان تا قبل از سال ۱۳۰۶ خالی ازسکنه بود ولی ازآن پس بافعالیتهای شرکت نفت درمنطقه گچ کوراوعلی (گچساران قدیم) این منطقه اهمیت یافت واولین چاه نفت درروستای بابامحمد ازتوابع دوگنبدان امروزی حفاری شد وبه نفت رسید که اکنون به چاه شماره شش معروف است . بعد ازاین تاریخ با وجود این که توسط کارکنان ایرانی وانگلیسی شرکت نفت تعدادی چاه دراطراف دوگنبدان حفر گردیده لیکن درسالهای بعد به دلیل ناامنی منطقه وبه ویژه ستیزعشایر با افراد مذکور این گروه به مسجدسلیمان رفته ودرآنجا به کار حفاری نفت ادامه دادند ولی مجدداً ازسال ۱۳۱۵ شرکت نفت ایران وانگلیس فعالیتهای اکتشاف وحفاری واستخراج ازچاههای این منطقه را شروع کردند .دربعضی ازمنابع تاریخی ازاین شهر به عنوان محل یک کاروانسرای دوره صفوی نام برده شده وروستائی به نام زریون درشمال این کاروانسرا قرار داشته که امروزه ازهیچکدام اثری باقی نمانده است . روستای زریون تاسال ۱۳۱۹ وجود داشته که با شروع و بهره برداری مجدد از منابع نفتی درمنطقه جزئی از باند فرودگاه قدیمی شرکت نفت می گردد .برطبق گفته گاوبه که اصولاً دوگنبدان قبل از انتقال قسمتی از سازمان شرکت نفت به آنجا اهمیتی نداشته وفقط مسافران ازآثار کاروانسرایی آن سخن گفته اند به نظر می رسد که تنها این کاروانسرا وسه روستای کوچک به نامهای زریون ، پربالی، رادک سابقه سکونت در دوگنبدان بوده است .  با شروع فعالیتهای نفتی درگچساران قدیم درسال ۱۳۱۶ وتغییر مکان‌واحدهای‌کارگری وکارمندی شرکت نفت ، ازگچساران قدیم به شهر دوگنبدان ، درفاصله سالهای (۳۰-۱۳۲۸) این شهر رونق تازه ای به خود گرفت یعنی روستای زریون درمسیر باند فرودگاه شرکت نفت واقع شد واهالی آن به روستای پروبالی منتقل شده اند . گچساران قدیم براثر ناهمواری زمین، محدودیت فضای شهری ، تراکم تاسیسات نفتی وزلزله های متناوب ومکرری که به علت انفجار اکتشاف معادن نفت ایجاد می گردید . بنابراین درسال ۱۳۳۰ برابر با تصمیمات دولت وشرکت نفت ایران وانگلیس شهرک گچساران قدیم تخلیه وتخریب گردید وقرار شد به شهر دوگنبدان فعلی که محل مناسبی برای استقرار کارگران وکارمندان واحداث شهری نوساز بود منتقل گردد. برنامه ساخت شهر دوگنبدان به علت داشتن منابع نفت فراوان دراطراف وحوالی آن بوده است وبعد ازاین که شرکت نفت محل آنرا برای استقرار کارکنانش مناسب یافت تدریجاً به محل فعلی منتقل شدندواولین کلنگ بنای شهر فعلی دوگنبدان توسط شرکت نفت درسال ۱۳۳۴ به زمین زده شد که به تدریج با سکونت اهالی واشتغال درتاسیسات شرکت نفت این شهر رو به آبادانی وگسترش نهاد وازسال ۱۳۳۵ با احداث خانه های مسکونی کارکنان شرکت نفت وتعدادی مغازه مربوط به کسبه بهبهانی ، گروهان ژاندارمری وخیابان کشی به شیوه امروزی تدریجاً شهر گسترش یافت وبه شهر دوگنبدان معروف شد

دو بخش دیگر این یادداشت بزودی از طریق «بویر نیوز» تقدیم حضورتان می شود…

نظرسنجی
فعلا نظرسنجی در جریان نیست
لینک کوتاه : https://boyernews.com/?p=74671
به اشتراک بگذارید:
نظرات کاربران :
  1. كمال گفت:

    درود بر ايوبي عزيز .بخاطر معرفي اين شهرستان زر خيز

  2. رضایی گچساران گفت:

    نخوانده می دانم مقاله ای کامل و جامع است. مهندس جان؛ جایت در فرمانداری حسابی خالیست. هر جه هستی موفق باشی که هستی

  3. سمیرا از گچساران گفت:

    ممنون خیلی زیبا بود اطلاعات خوب و کاملی داشت. بویر از شما هم ممنونیم

  4. روزخوش گفت:

    سلام ودرود: داود جان دستت طلا انشاءالله دوباره بری کربلا درحوزه فارس نقدی هم بر داستان طوطی وبازرگان بنویس سلام مارا بر طوطیان فارس برسان!

  5. فرخي گفت:

    اينشا ا…درهمه ي امور موفق باشيد

  6. کرمی گفت:

    مهندس حان عالی بود اگر در مورد اولین سکنه دوگنبدان که از چه قومی بودندند مطلبی داری بنویس واولین گروه از ترک زبانان عزیز کی به دوگنبدان امدند؟

  7. سیاها گفت:

    جالب هست لطف کنید در باره اسکان عشایر ترک زبان در این منطقه اگر مطلبی دارید ارایه دهید ممنونم از اطلاعات خوبتان

  8. پورالحسینی گفت:

    درود بر ایوبی و بویر نیوز ک الحق و انصاف توضیح مستند در معرفی گچساران داد انشالله همیشه موفق و سلامت باشی جناب مهندس ایوبی .

دیدگاه شما