ارسالی مخاطبان بویرنیوز- سیدعلی حمیده کیش -؛ در استانه یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی هستیم ، از آنجا که باید مردم به وظایف نمایندگان مجلس شورای اسلامی که به طور مستقیم و با رای آنها انتخاب میشوند ، آشنا باشند و متاسفانه بسیاری از مردم و گاها خود کاندیدا ها آشنایی کاملی ندارند بنحویکه امور اجرایی را جزء وظایف نماینده مجلس می دانند در حالی که این وظایف بر عهده دستگاه های دولتی و قوه مجریه می باشد . لذا در این مقال سعی داریم به بررسی وظایف نمایندگان مجلس بپردازیم تا با تبیین وظایف نمایندگان مجلس ، گامی در جهت آگاهی و اشراف مردم عزیزمان در این راستا برداشته باشم .
البته هر نماینده وظیفه دارد با ایجاد ارتباط و تعامل با دستگاههای اجرایی نسبت به طرح و پیگیری جدی موانع و مشکلات، نارساییها , نیازمندی ها و توسعه زیر ساخت های حوزه انتخابیه خود بصورت منطقه ای، استانی و ملی اقدام نماید .
ویژگیهای نمایندگان مجلس ؛ نمایندگی مجلس منصبی است که از طریق انتخابات و با رأی مخفی مردم حاصل می شود و دارای ویژگیهای زیر است:
یکم اینکه مقامی ملی است.
اینکه مقامی ملی است، نمایندگان مجلس هر یک منتخب حوزه انتخابیه معینی هستند، اما نمایندگی آنان عام و از سوی همه ملت ایران است؛ چون بر اساس اصل ۶۷ قانون اساسی، نمایندگان به گونهای سوگند یاد میکنند که به معنای نمایندگی از طرف همه مردم کشور است نه حوزه انتخابیهای خاص.
البته این به معنای نفی ارتباط نمایندگان با مردم حوزه انتخابیه خود نیست.
دوم اینکه نمایندگی، امری کلی است.
اینکه نمایندگی، امری کلی است که نمایندگان هم در حدود اختیاراتی که بصورت فردی به آنها داده شده است و هم در حدود وظایف و اختیاراتی که بصورت گروهی به آنها داده میشود،زیر عنوان مجلس شورای اسلامی به وظایف خود عمل میکنند.
سوم اینکه نمایندگی غیر قابل عزل است.
اینکه نمایندگی غیر قابل عزل است، یعنی انتخابکنندگان (بر خلاف وکالت در حقوق خصوصی)، نمیتوانند هر وقت لازم بدانند، نماینده خود را عزلکنند، و نماینده میتواند تا پایان دوره نمایندگی خود، بدون اجبار برای پاسخگوی به موکلین به طور مستقل مشغول انجام وظیفه شود.
چهارم اینکه قائم به شخص است.
یعنی این مقام به هیچ عنوان قابلواگذاری به دیگری نیست و نماینده منتخب مردم نمیتواند مقام خود را به دیگری واگذار کند.(بند اول اصل ۸۵ قانون اساسی به صراحت به این موضوع اشاره کرده است.)
پنجم اینکه مقام نمایندگی مشارکتی است نه شخصی و مستقل.
یعنی نمایندگان به صورت مشترک در تصمیمگیریهای مجلس شرکت میکنند و مصوبات با رأی اکثریت به تصویب میرسد و به نام مجلس اعتبار و شایستگی اجرا مییابد.
وظایف اصلی نمایندگان مجلس چیست؟
به طور کلی با توجه به نقش مؤثر و مهم مجلس در نظام کشور، وظایف عمده مجلس و نمایندگان مجلس در دو بخش خلاصه میگردد:
الف – قانونگذاری : بر اساس اصل هفتاد و یکم قانون اساسی مجلس شورای اسلامی صلاحیت عام قانونگذاری را دارا می باشد: «مجلس شورای اسلامی در عموم مسایل در حدود مقرر در قانون اساسی می تواند قانون وضع کند».
بر این اساس: پیشنهاد و پیش نویس قوانین تحت دو عنوان لایحه و یا طرح به مجلس وارد می شود:
- «لایحه» مصوبه ای است که از طرف دولت پس از گذراندن مراحل قانونی برای تصویب به صورت قانون به مجلس ارائه می شود که ممکن است چند منشأ داشته باشد، دولت، رئیس قوه قضائیه یا شورای عالی استان ها.
- «طرح» پیشنهادی است که توسط حداقل پانزده نفر از نمایندگان مجلس یا شورای عالی استان ها به مجلس ارائه می گردد.
ضمنا، لوایح و طرح ها بر اساس درجه اهمیت شان به طرح های عادی، یک فوریتی، دو فوریتی و سه فوریتی، تقسیم می شوند،. - سایر قوانینی که جنبه تصویبی دارند نظیر:
- قانون بودجه (اصل ۵۲ قانون اساسی)
- عهدنامه ها و قراردادهای بین المللی (اصل ۷۷ قانون اساسی)
- تغییر خطوط مرزی (طبق اصل ۷۸ قانون اساسی)
- محدودیت های ضروری کشور در شرایط اضطراری نظیر جنگ و… (اصل ۷۹ قانون اساسی)
- اخذ وام و کمک مالی (اصل ۸۰ قانون اساسی).
- استخدام کارشناسان خارجی (اصل ۸۲ قانون اساسی)
- انتقال بناها و اموال دولتی (اصل ۸۳ قانون اساسی).
ضمن اینکه بر اساس اصل ۷۳ قانون اساسی: «شرح و تفسیر قوانین عادی در صلاحیت مجلس شورای اسلامی است…» و دامنه اختیارات مجلس در امر قانونگذاری (مصوبات) باید منطبق بر اصل چهارم و هفتاد و دوم قانون اساسی ، با احکام شرع و قانون اساسی تطبیق داشته باشد
ب ـ نظارت : مجلس شورای اسلامی علاوه بر وظیفه قانون گذاری، مسؤولیت مهم و اساسی نظارت را نیز بر عهده دارد:
- نظارت (دخالت) مجلس در تشکیل دولت: وزرا پس از انتخاب توسط رئیس جمهور، برابر اصل ۱۳۳ قانون اساسی برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی می شوند و مجلس باید نظر خود را مبنی بر اعتماد یا عدم اعتماد به فرد فرد آنها منطبق بر اصل ۸۷ قانون اساسی اعلام کند .
- نظارت عام نمایندگان :
- تذکر شفاهی ، هر یک از نمایندگان می تواند در نطق بیش از دستور خود هر گونه کوتاهی مجریان در اجرای قوانین را به طور شفاهی تذکر دهد.
- تذکر کتبی ، در صورت نقض قانون یا سوء جریان امور در دستگاه های اجرایی، نمایندگان مجلس می توانند از طریق رئیس مجلس به وزیر مسؤول یا رئیس جمهور به طور کتبی تذکر دهند.
- سوال ، در هر مورد که حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس جمهور و یا هر یک از نمایندگان از وزیر مسئول، درباره یکی از وظایف آنان سئوال کنند، رئیس جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به سوال جواب دهد.
- استیضاح هیِئت وزیران یا وزرا ؛ نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیِئت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود، اگر مجلس به هیات وزیران و یا وزیران مورد استیضاح رای اعتماد نداد، هیات وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
- استیضاح رئیس جمهور ؛ در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسایل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ۱۰ اصل یکصد و دهم به اطلاع رهبری میرسد.
- نظارت بر امور مختلف کشور شامل :
1- تحقیق و تفحص:
طبق اصل ۷۶ قانون اساسی «مجلس شورای اسلامی حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را دارد».بر این اساس موضوع تحقیق و تفحص عام است و شامل کلیه بخش های کشور علاوه بر وزارتخانه ها و دولت می گردد.
2 – اصل نود قانون اساسی:
بر اساس این اصل «هر کسی شکایتی از طرز کار مجلس، قوه مجریه یا قوه قضائیه داشته باشد می تواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند، مجلس موظف است به این شکایت رسیدگی کند و پاسخ کافی بدهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه و یا قوه قضائیه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی را از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در مواردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند».
3- نظارت اطلاعی :
صلح دعاوی: طبق اصل ۱۳۹ قانون اساسی:«صلح دعاوی راجع به اموال عمومی ودولتی یا ارجاع آن به داوری در هر مورد، موکول به تصویب هیأت وزیران است و باید به اطلاع مجلس برسد».
اطلاع از رسیدگی به اتهام برخی از مجریان: بر اساس اصل ۱۴۰ قانون اساسی: «رسیدگی به اتهام رئیس جمهور و معاونان او و وزیران در مورد جرایم عادی با اطلاع مجلس شورای اسلامی و در دادگاه های عمومی دادگستری انجام می شود».
ارسال تصویب نامه ها و آیین نامه های دولت برای رئیس مجلس: به موجب اصل ۱۳۸ قانون اساسی: «… تصویب نامه ها و آیین نامه های دولت و مصوبات کمیسیون های مذکور در این اصل، ضمن ابلاغ برای اجراء به اطلاع رئیس مجلس شورای اسلامی می رسد تا در صورتی که آنها را برخلاف قوانین یابند با ذکر دلیل برای تجدید نظر به هیأت وزیران بفرستد.
4- نظارت مالی:
بعد از تصویب بودجه سالانه وفق اصل ۵۲ قانون اساسی ،دیوان محاسبات کشور که برابر اصول ۵۴ و ۵۵ قانون اساسی مستقیما زیر نظر مجلس شورای اسلامی می باشد وظیفه نظارت بر هزینه کرد (تفریغ ) بودجه را بعهده دارد .
و لازم به ذکر است که :
ـ دوره نمایندگی مجلس چهار سال است.
ـ عده نمایندگان مجلس شورای اسلامی دویست و نود نفر است.
ـ زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعاً یک نماینده و مسیحیان ارمنی
جنوب و شمال هر کدام یک نماینده انتخاب میکنند.
ـ مجلس شورای اسلامی با حضور دو سوم مجموع نمایندگان (۱۸۰ نفر) رسمیت پیدا میکند و هر نماینده به جز رئیس مجلس ملزم است عضویت یکی از کمیسیونهای دائمی را که برای آن انتخاب و تعیین میشود بپذیرد و در صورت تمایل میتواند در کمیسیونهای دیگر مجلس با حق اظهارنظر و بدون حق رأی شرکت کند.
ـ هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه مسایل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر نماید.
ـ نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهار نظر و رای خود کاملاً آزادند و نمیتوان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کردهاند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود دادهاند تعقیب یا توقیف کرد.
ـ مذاکرات مجلس شورای اسلامی باید علنی باشد و گزارش کامل آن باید از رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم
منتشر شود.
نمایندگان مجلس باید در نخستین جلسه مجلس به ترتیب زیر سوگند یاد کنند و متن قسمنامه را امضاء کنند:
بسمالله الرحمن الرحیم
«من در برابر قرآن مجید به خدای قادر متعال سوگند یاد میکنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد مینمایم که پاسدار حریم اسلامی و نگهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم، ودیعهای را که ملت به ما سپرده به عنوان امنیتی عادل پاسداری کنم و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوی را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم، از قانون اساسی دفاع کنم و در گفتهها و نوشتهها و اظهار نظرها استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مدنظر داشته باشم.»
نمایندگان اقلیتهای دینی این سوگند را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد خواهند کرد.
سیدعلی حمیده کیش
منابع :
- جایگاه مجلس شورای اسلامی در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی ایران، محمد رضا موثق، بوستان کتاب قم 1382 2.
- حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، سید محمد هاشمی، نشر دادگستر 1380، ج 2