تیراندازی اشتباهی به 12 توریست مکزیکی در جریان عملیات امنیتیِ بیابانهای غرب مصر نشان داد که عبور افراد از این منطقه تا چه اندازه دشوار است. حال این سوال پیش میآید که قاچاق انسان به لیبی که هزاران نفر قصد فرار از آن را دارند، چگونه است؟
ممانعت از ورود افراد نظامی از خاک لیبی به مصر عملا غیر ممکن است. لیبی کشوری است که هزاران نفر از ساکنانش قصد فرار از آن را دارند و ورود قاچاقی به آن کاملا غیر معقولانه است. با این وجود، کارگران مصری از روی بیکاری قصد مهاجرت به لیبی را دارند و میدانند که ورود قاچاقی به آن خطر مرگ را در پی دارد. آن دوازده گردشگر مکزیکی نیز به دلایلی مشابه هدف قرار گرفتند.
در تصاویر هوایی مصر، دو رنگ متضاد وجود دارد: رنگ سبز کنارههای رود نیل که از شمال یا جنوب کشور امتداد یافته است و رنگ زرد بیابانهای مصر که بیش از 90 درصد خاک این کشور را احاطه کرده است. اما اگر تصویر را کمی بزرگتر کنیم، علاوه بر سواحل رود نیل و جلگه آن، بخشهای سبز رنگی هم در صحرای غربی مصر دیده میشود.
در این ناحیه کوچک سبز رنگ چندین واحه وجود دارد که دورترین آن به پایتخت «واحه سیوه» نام دارد. سیوه 640 کیلومتر از رود نیل و 320 کیلومتر تا دریای مدیترانه فاصله دارد و توسط هزار کیلومتر مربع صحرای خشک احاطه شده است.
سیوه در مسیر گذری کاروانها قرار داشته و به همین دلیل همیشه پذیرای مسافران بوده است. تاجران، زائران و ارتشها از دیرباز از فضای سبز، هوای خوب، میوههای تازه و سایه درختان نخل آن بهره جستهاند. مشهورترین میهمان واحهی سیوه در تاریخ هم «اسکندر مقدونی» بود که برای دیدار با «پیشگوی آمون» در قرن چهار پیش از میلاد به آنجا رفته بود.
وضعیت فعلی و نوع میهمانان این واحه اما با گذاشته تفاوتهای چشمگیری پیدا کرده است. عبور از مرز مصر و لیبی پس از تحولات لیبی در سال 2011 دچار تغییراتی شده است. پیش از سال 2011، شهر السلوم (در سواحل مدیترانه) به عنوان اولین گذرگاه مصر و لیبی مطرح بود، اما واحه سیوه (در فاصله 60 کیلومتری مرز) به عنوان گذرگاه اصلی مطرح شد. به عبارت بهتر، کسانی که به امید پیدا کردن کار در صنعت نفتِ لیبی از مصر به این کشور مهاجرت میکردند، دیگر به جای السلوم از طریق واحه سیوه به لیبی میرفتند.
با این حال دولت مصر نسبت به وضعیت بیثبات لیبی و افزایش آمار مرگ اتباع مصری در لیبی به شهروندانش هشدار داده است، ولی همچنان افرادی در مناطق روستایی مصر وجود دارند که طاقتشان از شرایط بحرانی به سر آمده و قصد مهاجرت به لیبی را دارند. بر اساس تخمینهای صورت گرفته در اواخر سال 2013 میلادی یعنی دو سال پس از مرگ قذافی، بین 700 هزار تا 1.5 میلیون مصری در لیبی مشغول به کار بودند.
کسانی که راه طولانی از صحرای مصر را گرفته و واحه سیوه میرسند در نهایت باید با کمک محمد به لیبی بروند. محمد 44 سال دارد و اهل همین واحه است. او تقریبا تمام دوران بزرگسالیاش را به حرفه رانندگی از سیوه به لیبی مشغول بوده است. محمد فوت و فنها رانندگی از صحرا و جهتیابی را از پدربزرگش یاد گرفته و به خوبی به صحرای غرب مصر مسلط است. پدر بزرگ محمد برای آوردن چای، شکر و وسایل دیگر از نزدیکترین لیبی «الجغبوب» همواره به آنجا میرفته و محمد را هم با خود میبرده است.
محمد یک پایش را روی پای دیگر انداخته و پشت هم چای مینوشد. او میگوید: «اتفاق لیبی موجب شود وضعیت کاری ما در سیوه از این رو به آن رو شود. ما در اینجا در رفاه زندگی کردهایم؛ اینجا شبیه جاهای دیگر مصر نیست که مردم برای پیدا کردن کار به جان همدیگر بیفتند.»
بیشتر منبع درآمدی او از کالاهای قاچاقی وارداتی از لیبی به مصر نظیر سیگار، حشیش، دارو و اسلحه بوده است. اسلحه در حال حاضر بسیار ارزان است و تقریبا در هر خانه یک سلاح یافت میشود. علاوه بر این موارد، انتقال کارگران مهاجر نیز درآمدی بسیار خوب را برای او به همراه داشته است. محمد میگوید: «این کارگران نمیتوانند از طریق شهر السلوم وارد لیبی شوند، زیرا به ویزا و اسناد دیگر و پول برای رشوه دادن نیاز دارند. به همین دلیل سیوه را انتخاب میکنند، چرا که این راه مخفی ارزانتر تمام میشود.» فاصله سیوه تا اولین منطقه امن 90 کیلومتر است که البته خطرات خاص خود را هم دارد.
از سال 2014 که قدرت دست سیسی افتاد، در زمینه عبور و مرور مرزی سختگیریهای بیشتری صورت گرفت. ورود شبهنظامیان از مرز لیبی و ورود اسلحه دو تهدید اصلی بودند که سیسی را متقاعد کرد که شدیدترین تدابیر امنیتی را در مرز با لیبی در نظر بگیرد.
در این مدت چندین خودرو غیرنظامی هدف قرار گرفته است. علاوه بر آن، چندین فرد مظنون به قاچاق نیز به زندان افتاده و اموال بسیاری نیز مورد تجسس نیروهای امنیتی قرار گرفته است. محمد میگوید: «وقتی دولت راه را بر مردم بست، بسیاری در جریان تیراندازیها کشته شدند. اگر راننده خودرو نایستند، مرزبانها بدون مکث به سر او شلیک میکنند. حالا اگر شما در صحرا ببینند هم به سمت شما شلیک میکنند، حتی اگر هیچ سلاحی حمل نمیکنید. انگار که دولت شهروندان را با حیوان اشتباه گرفته است.»
در ماه فوریه سال جاری میلادی، گروه تروریستی داعش ویدئویی از قتل 21 مسیحی قِبطی در لیبی را منتشر کرد.
زنی مشغول دعا خواندن برای مسیحیان کشته شده در لیبی
برخی از اتباع مصری پس از انتشار آن ویدیو لیبی را ترک کردند
این اقدام داعش باعث شد بسیاری از فکر مهاجرت به لیبی بیرون آیند، اما همچنان افرادی است که از سر ناچاری مایلاند به لیبی بروند. پس از افزایش درآمدهای نفتی لیبی در دهه 70 میلادی، این کشور به یکی از مقاصد مهاجرتی شهروندان مصر تبدیل شد. پیشبینی میشود که این شرایط علیرغم افزایش خطرات سفر به لیبی به همان شکل سابق بماند.