کلامی بی آلایش با مردم شریف ممسنی و بویراحمدی

خسرو حیدری* – استاد چنگیز جلیلوند، شخصیتی بزرگ، هنرمندی توانا در جایگاهی بسیار رفیع است .
من به علت اشتیاق فراوان نسبت به گذشته تاریخی و ارزشهای فرهنگی ایل ممسنی و بویراحمد تاکنون هر فیلمی که توانسته ام کار بکنم ( ولو بسیار ضعیف ) به تمامی مربوط به تاریخ و ارزشهای فرهنگی کهن و اصیل بومی ممسنی و بویژه بویراحمد بوده است. در این رهگذر احتمالا بیشتر از دیگران، فیلم بومی با موضوع ایل ممسنی و بویراحمد ( حداقل متوسط ) ساخته ام.
شانزده سال پیش با شرایط سخت و هزینه شخصی و گرفتن وام، فیلم ” کی لهراس ” ( جنگجوی دلیر بویراحمدی در نبردهای عشایری این ایل با قشون رضاشاه ) را ساختم و آنرا در سینماهای مخروبه کهگیلویه و بویراحمد نمایش دادم.به خاطر این فیلم سلامتی خود را هم به خطر انداختم.سالها بعد فیلم آریوبرزن را ساختم.سردار دلیر هخامنشی در نبرد با اسکندر مقدونی.سرداری از اسلاف همین عشایر. با این اشاره احتمالا میزان اشتیاق خودم را نسبت به گذشته تاریخی و ارزشهای فرهنگی ممسنی و بویراحمدی نشان داده باشم .پس به سهم و بتناسب توان خود نسبت به اشاعه ی تصویری فرهنگ اصیل و کهن ایل و تبار خود کوشیدم.بنابراین احتمالا نسبت به برخی هم تبارهای شدیدا متعصب خود،اندکی بیشتر این حق را داشته باشم که پیرامون گفته ی کاملا بی غرض استاد ارجمند ـ چنگیز جلیلوند ـ کلمه ای بنویسم.
ممسنی و بویراحمد دو ایل همسایه اند که حداقل طی صدسال گذشته به شدت بهم وابسته بوده و هنوز هم هستند. از عوامل این وابستگی و همبستگی از دیرباز، میتوان به این موارد اشاره کرد: نسبت های خویشاوندی، همزبانی،مشترک بودن درمراتع ییلاقی و قشلاقی خود، ارزشهای ایلی و فرهنگ بومی مشترک از گذشته های بسیار دور و دراز، خوی دلیری و سلحشوری، بیگانه ستیزی، احترام به مقدسات و سادات، تعصب و غیرت و جوانمردی، اشتیاق به شاهنامه فردوسی ، حضور در مراسم سور و سوگ همدیگر… هنوز برخی از این وابستگی های ایلی ممسنی و بویراحمد مستحکم و چشمگیر است. از دیرباز،روحیه دلیری و سلحشوری و آزادیخواهی آنها موجب شده بود که هیچگاه به انقیاد حکومتهای مرکزی واقع نشده و بدین منظور همواره مورد غضب حکومتهای مرکزی واقع میشدند. حاکمان وقت که کوچکترین خدمتی به این دو ایل سلحشور نمیکردند، همواره در صدد تخته قاپو و خلع سلاح آنها بر می آمدند. یکجا نشینی برای مردم عشایری یعنی نابودی. مردم ایلات و عشایر آن روزگار وابستگی شدیدی به تفنگ داشتند. همه ی شرافت وغیرت و هستی مرد عشایری تفنگ بوده و بعد، اسب… محرومیت و فقر همواره چون مهری پیشانی آنها را داغ کرده بود… قوت اصلی آنها نان بلوط بوده است. برخی کهنسالان این دیار میگویند: در سالهای که تنگدستی بیداد میکرد ، از نهایت گرسنگی مغز تنه درخت بلوط را مثل خاک اره ی نرم کوبیده و میخوردند تا از هیولای گرسنگی رهایی یابند.مقتضیات زمانه، جور حاکمان وقت نسبت به نادیده گرفتن حق این جامعه ی ایلی موجب شده بود که گاهی ، افرادی ،برای زنده ماندن و بقا دست به غارت و دستبرد بزنند؛حتی از طوایف همسایه و قوم وخویشان بسیار نزدیک خود. قطعا نمیتوان، در عصر پیتزا ، کاپوچینو ، واتساپ و سانتافه،حال و روزگار فلاکت بار آباء و اجداد عشایری خود را احساس و درک کنیم. شدت گرسنگی باعث شده بود تا مردم به بیماری شب کوری دچار شوند. گرسنگی چون طاعون بجان مردم تیره بخت عشایری افتاده بود.آنها از میان مرگ و زندگی، زندگی را میخواستند و به مصداق” کز ضرورت هست مرداری مباح” بعضا ناچار بودند دست به غارت بزنند. در حالیکه سخت به باورهای دینی اعتقاد داشتند…استبداد حاکمان وقت و جبر زمانه ایجاب میکرد که مردم دست به غارت بزنند تا زنده بمانند. هم غارتگر بودند، هم غارتزده.(تمام غارتهای آن روزگار این دو ایل یک هزارم اختلاسهای میلیاردی امروز نیست که روزی یک گوشه اش هویدا میشود)آن روزگار، غارتگر به ربودن؛ بز و گوسفندی قانع بود اما الان در اختلاسهای که عیان شده، آنقدر غارت شده که شمردن رقم صفرهایش آسان نیست. دکتر جواد صفی نژاد در کتاب عشایر مرکزی ایران به حقیقتی اشاره میکند : در دوران پهلوی اول وقتی سوارانی از عشایر بویراحمدی در سرحدات خود با ایلات همسایه ی قشقایی و بختیاری ,آنها را غارت میکنند، زنی با سینی قرآن به پیش غارتگری می آید تا به احترام قرآن از غارت مال آنها بگذرد. مرد غارتگر عشایری که سخت به کتاب خدا پایبند بوده، قرآن را بوسیده به دست زن میدهد ، اما با دیدن نقش و نگار سینی، وسوسه شده آنرا از دستش میقاپد. یقینا مرد آن روزگار به مقدسات پایبند بوده اما اگر غارت نمیکرد،چیزی برای گذران زندگی نداشت و اینگونه غارت را برای خودش حلال میکرد…رنج گرسنگی بیداد میکرد و امان میبرید.چاره ای جز غارت نبود.