نورمحمد حسینی سوق
در رسوم مبادله چنین مقرر است که جنس را در قپانی گذاشته و برابر آن سنگ مشخص توزین شده قرار می دادند و در جلوی چشمانت اندازه می گرفتند و هم خودت و هم مغازه دار زبان مشترکی پیدا می کردید که جنس من چند کیلو گرم است و ارزشش هم در بازار اینجا به قرار هر کیلو فلان تومان و پس ضرب ساده ای صورت می گرفت و بهای کالا داده می شد و معامله صحیح صورت می پذیرفت.
در زندگی امروزی معاملات و بده بستانهایی صورت می گیرد که نه قپانی هست و نه ترازویی . تنها با نامعادلات است که قدرت حل آنها را دارید و همواره در این نامعادلات بیش از چهار مجهول وجود دارد. ولذا کسی هم زحمت حل آنها را نمی کشد. میگویند فعلا چنین است. گوش دهید و اطاعت فرمایید.
از روزی که ماکس وبر بوروکراسی را تئوریزه کرد و پست های سازمانی را برای استمرار صنعتی شدن لازم و واجب دیده است بلافاصله اصلی اضافه نموده است که به آن شایسته سالاری می گویند شایسته سالاری نیز با اصل دیگری به نام تخصص و تجربه وزن می شود .
این ماجرای تخصص خود قصه درازی در صدر انقلاب داشت . انقلابیون خصوصا از دوران صدارت شهید رجایی اصل دیگری به نام تعهد را به آن اضافه نموده است که شاخص های خاص و بعضا غیر قابل سنجشی داشت
از آن زمان بود که شایسته سالاری مترادف داشتن تعهد و مکتبی بودن قرار گرفت. این جابجایی هرچند ضرورت انقلابی بود ولی ضربات سنگینی به برخی از سازمانها وارد کرده است. این ضربات نه به دلیل معیار تعهد بود بل بیشتر به دلیل نبود معیار صحیح سنجش تعهد بود.
مهم ترین شاخصای مکتبی بودن مدیر ، پیراهن بدون یقه ، ریش ،تسبیح و نماز سروقت و اعتقاد به ولایت فقیه بود.کج رفتن برخی از این به ظاهر مکتبی ها و منافق بازی بعضی از این مدیران و صاحب منصبان که تیپ ایده آل آن ، ظهور افرادی مثل کلاهی و کشمیری قاتلین شهید بهشتی و رجایی بود.
این امر باعث شد که به جای باز تعریف تعهد ،نمادهای تعهد را تضعیف و شاهد ظهور مدیران کت و شلواری و اطو کشیده با ته ریش و احیانا تسبیح باشیم. با ظهور موسسات تولید مدرکی مثل ، مدیریت دولتی و دانشگاه آزاد و…که ورود به آنها سهل تر بود ،کم کم بحث تخصص هم حل شد.وبسیاری از نیروهای اداری با زحمت کمتر و صرف وقت اندکی متخصص هم شدند سیل مهندسان و فوق لیسانس ها کارشناسان بود که به بدنه های اجرایی سازمانها تزریق می شد.
از طرفی با تغییرات سیاسی در سطح کشور ،خصوصا پس از جنگ ،به جای اینکه شاهد تاثیر موثر نقش مجلس در اداره کشور باشیم ، نقش نمایندگان در سطوح مدیریتی و تعیین مدیران رابارزتر دیدیم. از این دوره به بعد شاهد کنار گذاشتن نیروهای قدیمی تر بودیم. اینکه چه نیروهایی را به کار گیریم سوال اصلی و دغدغه اصلی مدیران بود. نیروهای موثر در هر استان ، شامل نمایندگان ، رهبران جناح ها ، نماینده ولی فقیه ، اداره اطلاعات ،نهادهای انقلابی دچار یک واگرایی شدید شدند. در جیب هرکدام لیستی از نیروهایی قرار داشت که به زعم خودشان شرایط احراز این پست سیاسی را داشتند. بحث وابستگی به انقلاب و مکتبی بودن و حتی تخصص جای خود را به وابستگی جناحی و حزبی داد. این وابستگی جناحی در بسیاری از موارد با ساخت قومیتی نیز هماهنگ می باشد .ازاین منظر طبیعی است که قومیت ها نیز از پستوی طایفه و تیره که شکل سنتی جامعه بود به ساخت سازمانی و شکل مدرن جامعه وارد می شود.
کم کم بچه های حزب الهی نیز وارد همین بازیهای سیاسی شدند. آنها از مرجعیت ودر مواردی از شخصیتهای ممتاز نظام به عنوان مرجع یک جناح و باند خاص استفاده ابزاری نمودند و بدون اینکه خود متوجه شوند در همین دام استحاله قرار گرفتند.بیت فلان روحانی شاخص و مرجع و فلان فرد حزب الهی مرجع تبدیل به پایگاه حزبی و باندی شده است. حرف و حدیث این عده دیگر برای کل جامعه سندیت نداشت. و تمامی سابقه و تلاشهای آنها صرف یک جناح و یک گفتمان خاص شده است.
اداره سازمانهای دولتی و پست های مدیریتی ،با مدل بازی چوکلی و سر گاره بودن اداره می شد. هرکسی توان فرستادن نماینده به مجلس را داشت سر گاره قرار می گرفت و بقیه باید نظاره گر بازی آنها باشند.مدیریت اسلامی که قرار بود با مدل مالک اشتری اداره شود تبدیل به مدیریت ،هابزی و شیر وروباه پاره تویی ،خرو فیل آمریکایی و…..شده است.این مدیریت علمی ،هیچگاه نتوانست از مدل تیلوری هم پایین تر رود و به علل بسیار که بسیاری از آنها شاید هم منطقی باشد ،هر حزبی که سر و کار می امد برای کارمندان از نظر حقوق و آسایش هیچ توفیری نداشت
وچنین شد که دایره تنگ باند بازی و خط بازی چنان بلایی بر سر سازمانهای دولتی آورده است که سرعت خدمت رسانی آنها را به شدت کند کرده است دلیل آن هم همان بیمار کلی است که با این سنگها نمی توان وزن افراد توانمند را اندازه گرفت . اگر همین فردا من هم استاندار شدم ، شما هم استاندار شدید ، قصه همین است ولا غیر.
مگر نه اینکه در طول این سالها روسای جمهور و وزرا و استانداران بسیاری را تجربه نمودیم که یکی از دیگری خط باز تر بودند .
ولی ای کاش دوچیز همواره مد نظر آنها باشد : اول ارزشهای واقعی مثل ساده زیستی و پاکدستی و تقید و تقوی و دوم توان تخصص برای خدمت به این مردم عقب نگه داشته شده
