صیاد خردمند – انسان در پیوندهای اجتماعی زیست یافته است و به حکم سرشت خویش ناگزیر به ارتباط با دیگران است ، تبادل اندیشه ها و اطلاعات از انگیزه های ارتباط می باشد، در جریان ارتباط و تعامل اجتماعی بخش قابل توجهی از شنیده های روزانه انسان را شایعات و اخبار ساختگی تشکیل می دهند. شايعه , خبري از نوع ابتدايي ترين خبرهاست که بر پايه هياهويي بي اساس پديد مي آيد. شايعه انتقال پيام و خبر از طريق شفاهي است بي آنکه منبع آن شناخته شود بنابراين خبري است از هرجهت غير دقيق، نا موثق و ناقص.
شايعه بيان نگراني ها و اضطراب هاي بخشي از مردم در برابر فريب اطلاعاتي است. شايعه کسي را قانع نمي کند، چيزي را به زبان مي آورد که عموم حاضرند آن را باور کنند. شايعه گرچه با شواهد پشتيباني نمي شود با اين حال گسترش مي يابد، چون مردمي که آن را مي شنوند بازگو مي کنند. فرد فقط وقتي شايعه را تکرار مي کند که بعضي از نيازهاي او بدين وسيله برآورده شود.هنگامي که شايعه به سرعت و در سطح گسترده اي منتشر مي شود بدين معني که در ميان مردمي که آن را تکرار مي کنند نفرت، ترس و يا اميد گسترش يافته است. حتي مردمي که به شايعه اعتقاد ندارند آنرا بازگو مي کنند زيرا بدين وسيله، امکاني براي بروز هيجانات خود که در غير اين صورت بايد سرکوب شود پيدا مي کنند.
“شايعه اعتبار خود را از تواتر و شيوع خود مى‌گيرد يعنى از هرکس بپرسيم که علت صحت اين خبر چيست، پاسخ مى‌دهد” “چون همه مى‌گويند پس صحت دارد.””
شونده نيز براى پذيرش آن مطلب کمتر به دنبال دليل و مدرک واقعى است، بلکه به شيوع و تواتر آن بسنده مىکند.
مى‌گويند: شايعه چون آب درياست يعنى هرچه نوشيده شود، بيشتر ايجاد عطش مىکند. چرا که معمولا شايعه ايجاد ترس و نگرانى در جامعه مى‌نمايد و مردم به علت عدم دسترسى به اطلاعات دقيق به آن پناه مى‌برند و آن را دهان به دهان نقل مى‌کنند و گاه بر آن مى‌افزاید.
“در انتخابات براى فشار بر رقبا، در دوران بى‌خبري در دوران ابهام در اخبار، در زمان کم‌اطلاعي براى تخريب دیگران، براى تقويت روحيه همسنگران و براى تخريب روحيه رقیبان شايعات به حرکت مى‌افتند.
تاييد و تاکيد صاحبنظران اين است که شايعه در شرايطى بروز مىکند که درباره موضوعى که براى اکثريت مخاطبان افکار عمومى مهم است. اما درباره آن اطلاعات وجود ندارد اطلاعات موجود مبهم، ناقص و ناکافى است.
هرگاه مساله‌‌اى مهم در جامعه باشد و يا بروز کند، اما نسبت به آنها ابهام و پوشيدگى ايجاد شود و اخبار آن به درستى و صادقانه مطرح نشود، اهميت و ابهام افکار عمومى را وادار مىکند که جوينده حقيقت و اطلاعات باشند، سپس فرصتى ايجاد مى‌شود تا فرصت‌طلبان از آن بهره گيرند، لذا به طور عمده علت شايعه بى‌اطلاعى مردمان از وقايع ملموس است علاوه بر اينکه در همه بحران‌ها شايعه وجود دارد يا بوجود مى‌آيد .” نکته قابل طرح در باب کژ کارکردهای شایعه سازی در روند انتخابات این است که اشاعه فرهنگ شایعه پراکنی منجر به ایجاد فضای بی اعتمادی در جامعه می شود، به گونه ای که مردم نسبت مردم، مردم نسبت به حکومت ها، مردم نسبت به رسانه ها و … بی اعتماد می شوند و از هرخبری فارغ از( صحیح یا نا صحیح بودن) به دیده تردید می نگرند. اخبار ساختگی همچنین میتوانند امنیت اجتماعی را مخدوش کنند . یک جامعه متعادل باید در هر شرایط، (فارغ از بحران ها یا رویدادها ) به گونه ای هنجارمند به حرکت خود ادامه دهد و به نحو مطلوب روح جمعی خود را حفظ نماید ، سم پاشی های انتخاباتی منجر به آسیب به پیوندهای اجتماعی می شود در آستانه انتخابات پیش رو از مسولین و رسانه ها انتظار میرود نسبت به شفاف نگه داشتن فضا اقدام نمایند، و همراه با انتشار اخبار موثق، اخلاق و دانش هم در کنار آنها ایجاد کنند. تا بحران خبری و اطلاعاتی منجر به مملو شدن جامعه از اکاذیب و فریب اذهان عمومی نگردد و در این شرایط بتوان حس اعتماد جمعی را همچنان در جامعه حفظ کرد تا شاهد فضای هنجارمند و قانون مدار در انتخابات پیش رو باشیم.
دانشجوی جامعه شناسی.
