نگرشی بر محاسن و معایب استانی شدن انتخابات

 حبیب اله پیشوا

مطابق اصل 57 قانون اساسی قوای حاکم در جمهوری اسلامی ایران عبارتند از قوه مقننه، قوه مجریه و قوه قضائیه که زیر نظر ولایت مطلقه وقیه اعمال حاکمیت می کنند، مهمترین قوه در این نظام همانا قوه مقننه یا مجلس شورای اسلامی است که اصول 62 تا 110 از قانون اساسی به آن اختصاص داده شده است، در این اصول و سایر اصول از قانون مزبور اشاره ای به استانی یا منطقه ای بودن انتخابات برای تعیین نمایندگان مجلس بطور صریح نشده است مجلس یا همان قوه مقننه ( قانونگذار) وظایف خطیری از جمله وضع قانون، نظارت بر عملکرد دستگاههای اجرایی را بر عهده  دارد، تعداد نمایندگان مجلس شورای اسلامی ایران مطابق اصل 64 قانون اساسی دویست و هفتاد نفر می باشد که محدوده حوزه های انتخباتی را قانون عادی تعیین می کند، اخیراً نمایندگان مجلس کلیات طرحی را تصویب کرده اند که به موجب آن انتخابات نمایندگان با پیش بینی جزئیاتی استانی می شود یعنی اینکه هر نفر ساکن در استان کهگیلویه و بویراحمد که واجد صلاحیت برای رای دهنده باشد می تواند به سه نفر رای بدهد، در این راستا چند سوال مطرح است. آیا تصویب این طرح مغایرتی با قانون و شرع دارد یا نه ؟! در صورت تصویب نهایی محاسن آن بر معایب ارجعیت دارد یا بلعکس؟! چرا نمایندگان فعلی چنین تصمیمی را اتخاذ نمودند؟!

    عده ای می گویند با توجه به اصل شصت و چهارم قانون اساسی که تعداد نمایندگان مجلس شورای اسلامی را دویست و هفتاد نفر از حوزه های انتخابیه مختلف پیش بینی کرده است استانی شدن مغایر قانون است زیرا تعداد نماینده ها و حوزه های انتخابیه مشخص شده و مفهوم این اصل آن است که انتخاب نمایندگان بر اساس حوزه انتخابیه تعیین شده اند لذا استانی شدن یعنی نادیده گرفتن این اصل در قانون اساسی، ولی موافقین بر این باورند که استانی شدن انتخابات مغایرتی با قانون و از جمله اصل مورد اشاره ندارد، در اصل 64 فقط تعداد نمایندگان مشخص شده است ولی محدوده حوزه های انتخابیه به قانون عادی واگذار شده است، فعلاً محدوده حوزه انتخابیه شهرستانی است که به موجب طرح مزبور قانونگذاران در صدد استانی نمودن آن می باشند، از طرفی با ملاحظه اصول 62 و84 و متن سوگند نامه نمایندگان (اصل 67) و سایر اصول قانون اساسی چنین استنباط و استخراج می شود که استانی بودن مغایرتی با قانون اساسی ندارد، زیرا نماینده در برابر همه مردم مسول است اما در پاسخ به سوال دوم مبنی بر معایب و محاسن استانی شدن انتخابات نیز دو نظریه موافق و مخالف وجود دارد، بدلایل ذیل استانی شدن انتخابات بر شهرستانی بودن ارجحیت دارد.

1- دید و نگرش نمایندگان استانی و از اختلافات موجود کاسته می شود، وقتی نمایندگان خود را نماینده تمام مردم استان بدانند از ورود به مسائل خرد و جزئی شهرستانها خودداری می کنند، امروزه اگر قرار بر تعویض یک مدیر جزء در دور افتاده ترین نقطه شهرستانی باشید نماینده وقت خود تماماً صرف عزل و نصب ها می نماید.

2- توجه نمایندگان به برنامه های کلان و مخصوصاً حضور فعال در کمیسیون های مجلس و دقت در تصویب قوانین، متاسفانه امروزه اکثر نمایندگان توجهی به طرح ها و لوایح در دست اقدام مجلس برای تصویب ندارند، فکر و ذکرشان فقط به حوزه انتخابیه برای جایگزینی نیروها می باشد، اگر قانونی در صحن مجلس به شور گذاشته می شوند غالب نمایندگان در صدد آنند که از حضور اعضاء دولت استفاده مورد نظر را ببرند وگرنه وسواسی نیست به خود آن طرح یا لایحه ندارند، در طول تاریخ مجلس در ایران، فقط تعداد اندکی از نمایندگان که از مرز 30 الی 40 نفر نمی گذرد در جریان تصویب طرح ها و لوایح یا به تعبیر صحیح تر تصویب قانون در مجلس بوده و مابقی بعلت گرفتاری و ورود به مسائل حاشیه ای نقشی را ایفاء نمی کند، بطوریکه قریب به هفتاد درصد از قوانین مجلس شورای اسلامی مورد بازیابی و قانون جدید جایگزین می شود یعنی اینکه رویه فعلی جواب نداده است.

3- استانی شدن انتخابات باعث می شود تا چهره های توانمند، کاریزما، مجرب و توانمند انتخاب شوند، در این صورت نمایندگان فراتر از مسائل محلی، قومی و قبیله ای می اندیشند، گرایشات قومی و قبیله ای لغو یا به حداقل می رسد، افرادی که قصد مطرح شدن خود رادارند در صورت استانی شدن وارد این عرصه نمی شوند، چون برای مردم ناشناخته هستند.

4- با استانی شدن انتخابات نقش احزاب و جریانات سیاسی نمود پیدا می کند، در چنین صورتی مردم به لیست جریانات و یا احزاب سیاسی رای می دهند، کاندیداها هم سعی می کنند خود را در قالب جریان و یا حزب معرفی کنند، چون به صورت مستقل کاندید شدن با توجه به وسعت استان و پراکندگی جمعیت امکان شناسایی و معرفی وجود ندارد.

5- در صورت استانی شدن انتخابات تا حدودی جلوی ورود پولهای کثیف به انتخابات گرفته می شود، چون دایره تبلیغاتی محدود نیست، جمعیت پراکنده و استان گسترده، لذا جزء از طریق برنامه های تبلیغی و معرفی کاندید از شیوه منطقی راهی وجود ندارد.

و اما سوال آخر این است که چرا نمایندگان مجلس چنین طرحی را تقدیم مجلس و با اکثریت قابل توجهی کلیات آن را تصویب کرده اند؟ بنظرم چنانچه این طرح را در کنار مصوبه سه شنبه 8/2/94 مجلس  که به موجب آن استمرار صلاحیت نمایندگان را تصویب کرده اند، با هم ببینیم تا حدودی اهداف پشت پرده این طرح روشن خواهد شد، به موجب مصوبه 8/2/94 یعنی الحاق یک تبصره به ماده 29 قانون انتخابات چنین مقرر شده بودکه اگر نماینده ای از نمایندگان فعلی مجلس کاندیدا برای دوره بعد شود لزومی به بررسی دوباره صلاحیت وی در هیاتهای اجرایی وزارت کشور و یا هیأت نظارت شورای نگهبان نیست بلکه اصل بر استمرار صلاحیت آنان است مگر اینکه شورای نگهبان خود و آن هم 15 روز قبل از شروع تبلیغات تشکیل جلسه داده و صلاحیت نماینده داوطلب را رد نماید، هر چند این مصوبه بلافاصله در جلسه شورای نگهبان مغایر با قانون تشخیص و رد گردید ولی بنظر می رسد  هدف اصلی طراحان این دو مصوبه ابقاء نمایندگی آنان باشد اینها بر این تصور هستند که در طول چهار سال نمایندگی و حضور در بین مردم، گفتگو با رسانه ها ( اعم از صدا و سیما، روزنامه ها، سایتها و … ) در سطح استان شناخته شده هستند ولی نیروهای جدید که کاندید می شوند ناشناخته و از این جهت کفه ترازو به نفع آنان خواهد بود، اما انگیزه هر چه که باشد واقعیت آن است که مجلس از وظایف اصلی و قانونی خود فاصله گرفته است، ساز و کار فعلی جواب نداده است، نمایندگان از قانونگذاری و نظارت بر حسن اجرای قانون فاصله و وارد کارهای اجرایی شده اند و این یعنی ضعیف شدن قوه قانونگذاری شاید استانی شدن انتخابات باعث احساس مسولیت نمایندگان برای کل استان شود، وقتی که نمایندگان استان خود را در قبال همه مردم و مناطق استان مسول و پاسخگو بدانند از اختلافات کاسته می شود.