دخت‌ایران- در دوره‌ای که معمولا خانم‌ها تازه در ۲۷-۲۸ سالگی و آقایان بالای ۳۰ سالگی به ازدواج فکر می‌کنند، دیگر خط قرمز ۳۵ سال برای بارداری نخست از ذهن‌ها پاک شده است. بالارفتن سن ازدواج باعث شده است که خیلی‌ها دیر بچه‌دار شوند یا دیرتر از معمول به فکر بچه‌دار شدن بیفتند، اما سیر آمادگی روحی و اجتماعی زن و مرد برای بچه‌دار شدن با سیر آمادگی بدن برای باروری همسو نیست. با افزایش سن احتمال باروری نه تنها کاهش پیدا می‌کند، بلکه بسیاری از عوارض جسمانی زن باردار و جنین را تهدید خواهد کرد. علاوه بر این، روانشناسان افزایش تفاوت سنی والدین و فرزندان را در شکل‌گیری صحیح روابط میان آنها تأثیرگذار می‌دانند.
مزایا و معایب مادری در سنین مختلف
۲۰-۲۴ سالگی؛ اوج باروری زنان
اوج باروری یک خانم در همین سنین است، چرا که قاعدگی‌های منظمی را می‌گذراند و در بیشتر قاعدگی‌ها (اگر همه نباشند) تخمک دفع می‌کند. خانم‌های ۲۰-۲۴ ساله هر ماه اگر رابطه‌های حفاظت نشده داشته باشند به احتمال ۲۰ درصد باردار می‌شوند. در این سنین احتمال افزایش فشارخون به دنبال بارداری بسیار کم است و احتمال ابتلا به دیابت بارداری نسبت به زنان ۴۰ ساله، ۵۰ درصد است. خطر سقط‌جنین در این سنین حدود ۵/۹ درصد است، یعنی کمترین مقداری که می‌تواند باشد. تخمک‌های خانم هنوز جوانند و احتمال تولد نوزاد ناقص بسیار کم است. خطر ابتلا به سندرم داون یک در ۱۶۶۷ و خطر ابتلا به اختلالات کروموزومی یک در ۵۲۶ مورد است.
۲۵-۲۹ سالگی؛ زایمان راحت با ورزش و رژیم غذایی
اگر ورزش کنید و مراقب رژیم غذایی خود باشید و در دوران بارداری خود هم این دو اصل را اجرا کنید، زایمان راحت‌تری خواهید داشت و می‌توانید با دردسر کمتری به وزن طبیعی خود بازگردید. بارداری قبل از ۳۰ سالگی خطر ابتلا به سرطان سینه و تخمدان را کاهش می‌دهد. خطر سقط در زنان ۲۵-۲۹ سال ۱۰ درصد است و احتمال ابتلا به سندرم داون یک در ۱۲۵۰ و احتمال ابتلا به اختلالات کروموزومی یک در ۴۷۶ مورد گزارش شده است.
۳۰-۳۴ سالگی؛ احتمال عمل سزارین بیشتر
باروری خانم در این سنین به تدریج رو به کاهش می‌رود. اگر خانمی به هر دلیلی نیاز به درمان‌های ناباروری داشته باشد، احتمال پاسخ مثبت او به درمان‌ها در این سنین (نسبت به زنان مسن‌تر) بیشتر است؛ مثلا در زنان زیر ۳۵ سال از ۲۸ مورد داوطلب IVF ۲۵ نفر موفق به درمان می‌شوند. (لقاح آزمایشگاهی (IVF) شیوه‌ای پزشکی است که در آن سلول تخمک بالغ از زن گرفته می‌شود و با اسپرم مرد در خارج از بدن لقاح می‌یابد و رویان حاصل برای ادامه بارداری طبیعی در رحم همان زن یا زن دیگری کاشته می‌شود)، این در حالی است که در زنان بالای ۴۰ سال ۶ مورد از ۸ مورد در IVF موفق می‌شوند. مطالعات نشان داده زنان ۳۰-۳۴ ساله با احتمال دو برابر نسبت به زنان ۲۰-۲۹ مجبور به سزارین می‌شوند. خطر سقط ۷/۱۱ درصد، احتمال ابتلا به سندرم داون یک در ۹۵۲ مورد و احتمال ابتلا به اختلالات کروموزومی یک در ۳۸۵ مورد است.
۳۵-۳۹ سالگی؛ کاهش باروری
کاهش باروری در این سنین ادامه دارد و در ۳۸ سالگی ناگهان افت شدیدی می‌یابد؛ زیرا تخمک‌ها مسن هستند و سخت‌تر بارور می‌شوند. تا ۳۵ سالگی زوجین باید یک سال مداوم رابطه حفاظت نشده ناموفق داشته باشند تا برای آنها ناباروری تشخیص داده شود. این محدوده زمانی در زنان بالای ۳۵ سال به ۶ ماه کاهش می‌یابد. خطر افزایش فشار خون به دنبال بارداری در زنان بالای ۳۵ سال دو برابر زنان جوان‌تر است و ۱۰ تا۲۰ درصد این زنان را گرفتار می‌کند. این خطر در زنان چاق بیشتر هم هست.
احتمال نیاز به سزارین در زنان ۳۵-۳۹ دو برابر زنان جوان‌تر است؛ زیرا در این سنین مراحل زایمان طولانی‌ترند و مرحله دوم زایمان به ۲ ساعت می‌رسد. احتمال ۲ یا چند قلوزایی با افزایش سن بیشتر می‌شود، زیرا تاثیر هورمونی بر تخمدان‌ها تغییر می‌کند و ممکن است این هورمون‌ها چند تخمک را آزاد کنند. زنانی که داروهای ناباروری می‌خورند هم با احتمال بیشتری صاحب ۲ یا چند قلو می‌شوند، زیرا این دارو‌ها و تخمدان‌ها را وادار به تولید تخمک بیشتر می‌کند. خطر سقط در زنان بالای ۳۵ سال به ۱۸ درصد می‌رسد و این زنان با احتمال دو برابر نسبت به زنان جوان‌تر مرده‌زایی می‌کنند.
۴۰- ۴۴ سالگی؛ سقط بیشتر
مطالعات نشان داده فرزندان زنانی که بدون کمک روش‌های درمان ناباروری به دنیا آمده‌اند، عمر طولانی‌تری دارند، با این حال تنها یک درصد زنان ۴۰-۴۴ ساله به طور طبیعی باردار می‌شوند. سلامت دوران بارداری و زایمان به میزان ورزش، سبک زندگی سالم و مرتبه فرزند (چندمین فرزند) بستگی دارد. زنان بالای ۴۰ سال حوصله دوران طاقت‌فرسای بارداری را ندارند، چرا که تغییرات هورمونی سبب القای خستگی به آنها می‌شود. اگر این چندمین تجربه مادری باشد، خانم مستعد بواسیر و فشار بر مثانه می‌شود. افزایش وزن ناشی از بارداری در این سنین بیشتر و کاهش آن سخت‌تر است. حدود یک سوم بارداری‌های زنان ۴۰-۴۴ سال به سقط ختم می‌شود؛ دلایل سقط متفاوت است؛ مثلا ممکن است تخم از همان ابتدا لانه‌گزینی مناسبی نداشته باشد. شاید رحم ضخامت حفاظتی لازم را پیدا نکند یا ممکن است جریان خون رحمی کافی نباشد. خطر جفت سر راهی و پارگی جفت در این زنان بیشتر است و معمولا وزن تولد کودک کم است. احتمال ابتلا به سندرم داون در فرزندان این زنان یک در ۱۰۶ مورد و احتمال ابتلا به اختلالات کروموزومی یک در ۶۶ مورد گزارش شده که اختلالات کروموزومی از ۴۴ سالگی به یک در ۲۶ مورد می‌رسد.
۴۵-۴۹ سالگی؛ مُرده‌زایی بیشتر
تنها ۰/۰۳ درصد از این زنان به طور طبیعی باردار می‌شوند و احتمال موفقیت در درمان‌های ناباروری به شدت افت می‌کند. زنانی که در این سن باردار می‌شوند در طول بارداری باید مرتب از نظر سلامت قلب و عروق، کلیه‌ها و دیابت بررسی شوند. دوران بارداری و زایمان در این زنان نسبت به زنان جوان‌تر دشوارتر است. بارداری برای این زنان مانند این است که در این سن بخواهند یک فعالیت ورزشی شدید را شروع کنند. فشار وارد بر قلب به شدت افزایش می‌یابد. افزایش وزن هم فشار قابل توجهی را بر عضلات و مفاصل وارد می‌کند.
بیش از ۵۰ درصد بارداری‌های زنان بالای ۴۵ سال قبل از هفته ۲۰ بارداری به سقط ختم می‌شود. خطر مرده‌زایی در این زنان به دو برابر می‌رسد؛ بنابراین متخصص زنان معالج آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های بیشتری را برای مادر تجویز می‌کند. در این سنین خطر ابتلای کودک به سندرم داون یک در ۳۰ مورد و خطر ابتلا به اختلالات کروموزومی یک در ۲۱ مورد است و در ۴۹ سالگی به یک در ۸ مورد می‌رسد.
بالای ۵۰ سال؛ خطر ابتلا به فشارخون و مشکلات کلیوی
متوسط سن یائسگی ۵۱ سال است، اما به طور کلی سن یائسگی زنان بین ۴۵ تا ۵۵ گزارش شده است. اگر کسی بخواهد بعد از ۵۰ سالگی باردار شود، حتما باید از داروهای باروری و مکمل‌های هورمونی و حتی تخمک اهدایی استفاده کند. زنانی که هنوز تخمک‌گذاری دارند باید تا ۲ ماه اول بارداری از مکمل پروژسترون استفاده کنند و زنانی که دیگر تخمک‌گذاری نمی‌کنند، باید از تخمک اهدایی کمک بگیرند و در بیشتر ماه‌های بارداری مکمل استروژن و پروژسترون بخورند تا بالاخره جفت خودش این هورمون‌ها را تولید کند. در این سنین خطر ابتلا به فشارخون، مشکلات کلیوی و مشکلات جفت بسیار بالاست. تناقض تجربه زیاد و انرژِی کم در تربیت فرزندان در این سن پررنگ‌تر است.
۲۵ تا ۳۵ سالگی؛ بهترین سنین بارداری
بهترین سن بارداری را ۲۵ تا ۳۵ سالگی می‌دانند تا از بسیاری عوارض از جمله اختلالات یادگیری و کروموزومی پیشگیری شود. باید در نظر داشت که پختگی روانی مهمترین شرط برای پذیرش مسئولیت و تربیت فرزند است. پختگی روانی که پس از طی کردن فرایند رشد جسمانی به‌وجود می‌آید به معنی آن است که فرد دنیای اطراف خود را پذیرفته باشد و دیدگاه واقع‌گرایانه او نسبت به دنیا و توان اداره روابط خودش را امکان‌پذیر کند.
افزایش سن و کاهش باروری
تحقیقات نشان می‌دهد زنانی که در سنین بالا باردار می‌شوند، با احتمال ۳ برابر بیشتر نسبت به همتایان جوان‌تر خود ممکن است در طول دوران بارداری به دیابت و فشارخون بالا دچار شوند. هم‌چنین احتمال تولد زودرس و مشکلات زایمان نیز در این زنان بیشتر از زنان جوان‌تر است.
اختلالات کروموزومی و ناهنجاری‌های ژنتیکی از جمله عوارضی است که احتمال بروز آن با افزایش سن زیاد می‌شود بطوری که دیده شده است. میزان بروز منگولیسم از یک به ۱۰ هزار در نوزاد متولد شده از مادران ۲۰ ساله به حدود سه در هزار در زنانی که در ۳۵ سالگی باردار شده‌اند و یک به ۱۰۰ در زنان بیش از ۴۰ سال افزایش یافته است.
«صدیقه برنا»،«جراح و متخصص زنان و زایمان و نازایی»، یکی از عوارض مهم افزایش سن زنان را کاهش احتمال باروری می‌داند و می‌گوید: «احتمالات زیادی برای کاهش باروری در سنین بالا وجود دارد، یکی از مهمترین علل کاهش ذخیره تخمدانی است. از آنجا که در هر ماه یک تخمک از تخمدان آزاد می‌شود، بنابراین بطور طبیعی با گذشت زمان تعداد تخمک‌های موجود در تخمدان که هنگام تولد ثابت بوده است کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه ذخیره تخمدان کم می‌شود.»
«از سوی دیگر، به دلیل آنکه ابتدا تخمک‌های سالم و با کیفیت از تخمدان آزاد می‌شوند، با گذشت زمان تخمک‌هایی با کیفیت کمتر باقی می‌مانند، به این علت احتمال باروری کاهش پیدا می‌کند.»
با توجه به این که با افزایش سن احتمال عفونت و تأثیر بر لوله‌های رحمی و اختلال در عملکرد آنها و بسیاری از بیماری‌های زنان از جمله کیست تخمدان افزایش پیدا می‌کند، بارداری در سنین مناسب، احتمال ناباروری را به مقدار قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و به مادرانی که قصد بارداری مجدد دارند کمک می‌کند بارداری مناسب و سالم‌تری داشته باشند.
کودک دوم بعد از چند سال؟
فاصله سنی بین کودک اول و دوم دغدغه ذهنی اغلب پدر و مادران جوانی است که خیال دارند لذت دوباره پدر و مادر شدن را تجربه کنند. این فاصله سنی علاوه بر این‌که می‌تواند شیوه تربیتی والدین را تحت تاثیر قرار بدهد بر روابط بچه‌ها نیز تأثیرگذار است. کم بودن این فاصله سنی همان‌قدر دردسرساز است که زیاد بودن آن.
بیشتر از ۵ سال ممنوع!
وقتی اختلاف سنی بین بچه‌ها زیاد باشد، کودک اول به یک والد دوم در خانواده تبدیل می‌شود و مدام تحت تاثیر این گوشزد‌ها قرار می‌گیرد که «تو بزرگ‌تری، تو کوتاه بیا و…» و ناخودآگاه بخشی از مسئولیت مراقبت و حفاظت از بچه دوم به کودک اول سپرده می‌شود؛ به نوعی که کودک اول یک باره تبدیل به یک والد می‌شود. شرایطی که عواقب آن هم کودک دوم را تهدید می‌کند و هم کودک اول را.
کمتر از ۳ سال هرگز
همان قدر که فاصله سنی بیشتر از ۵ سال می‌تواند در رابطه بین دو کودک مشکل‌آفرین باشد، فاصله سنی کمتر از ۳ سال هم دردسرساز است. وقتی این فاصله کمتر از ۳ سال است، آرامش روحی و روانی فرزند اول به خطر می‌افتد. چون رابطه بین فرزند و والدین هنوز از نظر عاطفی به طور کامل شکل نگرفته است که پای فرزند دوم به میان می‌آید. ساده‌ترین آسیب هم زمانی بروز پیدا می‌کند که کودک اول به خاطر تولد کودک دوم از شیر مادر گرفته می‌شود.
شاید کودک از نظر نیاز جسمی نیاز به تغذیه با شیر مادر نداشته باشد و خوردن شیر مادر تا یک سال و ۶ ماهگی برای او کافی باشد، اما از نظر تامین منبع عاطفی، این سن زمان مناسبی برای گرفتن کودک از شیر آن هم به خاطر تولد کودک بعدی نیست. در حقیقت ما قبل از تصمیم برای تجربه دوباره پدر و مادر شدن باید اجازه بدهیم تعلق خاطر و امنیت عاطفی کودک اول کاملا شکل بگیرد و به ثبات برسد، سپس برای تولد کودک دوم برنامه‌ریزی کنیم.
بهترین فاصله سنی بین فرزند اول و دوم ۵ سال است
بهترین فاصله سنی بین فرزند اول و دوم ۵ سال است؛ به عبارت دیگر بهتر است این فاصله کمتر از ۳ سال و بیشتر از ۵ سال نباشد تا هم سیستم خانواده تقویت شود، هم فرزندان در معرض آسیب‌های احتمالی قرار نگیرند. این فاصله سنی کمک می‌کند تا بچه‌ها هر دو در یک رده سنی و از یک نسل باشند در نتیجه می‌توانند باهم دیگر رفاقت کنند نه رقابت.
از سوی دیگر بچه‌ها با فاصله سنی مناسب‌تر می‌توانند باهم رفیق‌تر باشند و توافق و تفاهمی که اغلب در دوره نوجوانی به خاطر ماهیت ارتباط با بزرگ‌ترها محدود می‌شود و نمی‌توانند با پدر و مادرهای‌شان داشته باشند، با همدیگر تجربه کنند.
فاصله سنی مناسب بین دو کودک نه تنها شرایط تربیتی برای والدین را ساده‌تر می‌کند و در رفتار آنها تعادل برقرار می‌کند بلکه ارتباط دو کودک را هم راحت‌تر می‌کند. زمانی که فاصله سنی بین بچه‌ها زیاد نباشد آنها ناخودآگاه یاد می‌گیرند چطور باهم کنار بیایند.
نقش رسانه‌ها در کاهش سن ازدواج
کاهش تمایل جوانان به ازدواج، بالا رفتن سن ازدواج و کم شدن انگیزه زوجین برای فرزندآوری باعث بالارفتن سن باروری شده است که به دنبال آن مشکلات عدیده‌ای به وجود می‌آید و سلامت مادر و جنین را تهدید می‌کند. بالا رفتن سن بارداری به ویژه برای زنانی که قصد دارند بارداری دوم را تجربه کنند، حائز اهمیت بسیاری است؛ زیرا فاصله میان دو زایمان نباید کمتر از ۳ سال باشد و این امر مستلزم آن است که بارداری اول در سنین ۲۰ تا ۳۰ سال انجام گرفته باشد.
بالا رفتن سن ازدواج و کاهش باروری باید مورد توجه مسئولان، دست‌اندرکاران و کارشناسان اجتماعی قرار گیرد و تدابیری برای برون رفت از این مسئله اندیشیده شود. در این میان نقش رسانه‌ها در آسان‌سازی ازدواج بسیار مهم و پر رنگ است و می‌تواند ازدواج درست و آسان و در سنین مناسب را ترویج دهد.
